آیه سُخره

توضیح مفهومی

آیه سُخره : آیه 54 اعراف، در باره آفرینش ماه و خورشید و ستارگان و مسخّر بودن آنها برای خداوند

به آیه 54 سوره اعراف، به تناسب این که در باره تسخیر خورشید و ماه و ستارگان سخن گفته است، «آیه سُخره» می‌گویند: «إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوی‏ عَلَی الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ»؛ «پروردگار شما خداوندی است که آسمانها و زمین را در شش روز (شش دوران) آفرید، سپس به تدبیر جهان هستی پرداخت، با (پرده تاریک) شب، روز را می‏پوشاند و شب به دنبال روز به سرعت در حرکت است، و خورشید و ماه و ستارگان را آفرید در حالی که مسخر فرمان او هستند، آگاه باشید که آفرینش و تدبیر (جهان) برای او (و به فرمان او) است. پر برکت (و زوال‏ناپذیر) است خداوندی که پروردگار جهانیان است».

در این آیه مباحث مهمی مطرح شده است:

أ. معرفی معبود حقیقی و واقعی با ذکر صفات خاص او.

ب. آفرینش جهان در شش روز (مرحله) : برخی از مفسران، این دوره‌های شش گانه را به ترتیب ذیل احتمال داده‌اند:

1. روزی که همه جهان به صورت توده گازی شکلی بود که با گردش به دور خود از هم جدا گردید و کرات را تشکیل داد.

2. این کرات تدریجا به صورت توده مذاب و نورانی و یا سرد و قابل سکونت در آمدند.

3. روز دیگر منظومه شمسی تشکیل یافت و زمین از خورشید جدا شد.

4. روز دیگر زمین سرد و آماده حیات گردید.

5. سپس گیاهان و درختان در زمین آشکار شدند.

6. سرانجام حیوانات و انسان در روی زمین ظاهر گشتند.

ج. استوای خداوند بر «عرش»: عرش در لغت به معنی چیزی است که دارای سقف بوده باشد و گاهی به خود سقف نیز عرش گفته می‏شود، ولی هنگامی که در مورد خداوند به کار می‏رود و گفته می‏شود «عرش خدا»، منظور از آن مجموعه جهان هستی است که در حقیقت تخت حکومت پروردگار محسوب می‏شود، و جمله: «اسْتَوی‏ عَلَی الْعَرْشِ»کنایه از احاطه کامل پروردگار و تسلط او بر تدبیر امور آسمانها و زمین بعد از خلقت آنها است. البته معنای دیگری برای عرش نیز هست، و آن در مواردی است که در مقابل «کرسی» قرار گیرد، در این گونه موارد کرسی (که معمولا به تختهای پایه کوتاه گفته می‏شود) ممکن است کنایه از جهان ماده بوده باشد و عرش کنایه از جهان ما فوق ماده (عالم ارواح و فرشتگان) .

د. نظام شب و روز: در این آیه شب را همچون پوششی برای روز دانسته که روشنایی روز را با پرده‏های ظلمانی خود می‏پوشاند. جالب توجه اینکه تعبیر فوق تنها در مورد شب ذکر شده و نفرموده: بوسیله روز تاریکی شب را نیز می‏پوشاند، زیرا پوشش تنها مناسب تاریکی است، نه روشنایی. همچنین شب را به طلبکاری تشبیه کرده که با سرعت به دنبال بدهکار خود (روز) می‏دود. این تعبیر با توجه به موقعیت شب و روز در کره زمین تعبیر جالبی است، زیرا اگر کسی از بیرون کره زمین ناظر چگونگی حرکت آن به دور خود و افتادن سایه مخروطی شکل زمین بر روی خودش بوده باشد با توجه به اینکه کره زمین با سرعت سرسام‏آوری (در حدود 30 کیلومتر در دقیقه) به دور خود می‏گردد چنین احساس می‏کند که گویا هیولای سیاه مخروطی شکل با سرعت زیاد در روی این کره به دنبال روشنایی روز در حرکت است، ولی این موضوع در مورد روشنایی روز صادق نیست، زیرا روشنایی آفتاب در نیمی از کره زمین و در تمام فضای اطراف پخش است، و شکلی به خود نمی‏گیرد، تنها تاریکی شب است که به صورت سایه مخروطی شکل همانند یک شبح اسرارآمیز غول‏پیکر روی زمین می‏دود.

هـ. آفرینش ماه و خورشید و ستارگان و مسخّر بودن آنها برای خداوند.

و. منحصر بودن «خلق» و «امر» برای خداوند: در اینکه منظور از خلق و امر چیست، میان مفسران گفتگو است. برخی مفسران با توجه به قرائنی که در این آیه و آیات دیگر قرآن موجود است منظور از خلق را آفرینش نخستین، و منظور از امر را قوانین و نظاماتی دانسته‌اند که به فرمان پروردگار در عالم هستی حکومت می‏کند و آنها را در مسیر خود رهبری می‏نماید. البته بعضی از فلاسفه مایلند که عالم خلق را عالم ماده، و عالم امر را عالم ماورای ماده بدانند، زیرا عالم خلق جنبه تدریجی دارد و این خاصیت جهان ماده است، و عالم امر جنبه دفعی و فوری دارد و این خاصیت جهان ماورای ماده است، چنان که می‏خوانیم: «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ»؛ «هنگامی که خداوند چیزی را اراده کند، به او فرمان می‏دهد موجود باش، آن هم موجود می‏شود» (یس// 82) .

ولی با توجه به موارد استعمال «امر» در آیات قرآن، و حتی جمله: «وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ» در همین آیه، ممکن است استفاده ‏شود که امر به معنای هر گونه فرمان الهی است، خواه در جهان ماده باشد یا جهان ماورای ماده.

ز. ستایش پروردگار: جمله: (تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ) بعد از ذکر آفرینش آسمان و زمین و شب و روز و خورشید و ماه و ستارگان و تدبیر جهان هستی، یک نوع ستایش از مقام مقدس پروردگار است که به عنوان تعلیم به بندگان فرموده است. «تبارک» از ماده برکت است و ریشه آن «برک» (بر وزن درک) به معنای سینه شتر می‏باشد، و از آنجا که شتران هنگامی که در جایی ثابت می‏مانند سینه خود را به زمین می‏چسبانند، این کلمه تدریجا معنای ثابت ماندن به خود گرفته است، سپس به هر نعمتی که پایدار و با دوام باشد و هر موجودی که دارای عمر طولانی و آثار مستمر و ممتد است، موجود مبارک یا پربرکت گفته می‏شود، و نیز اگر می‏بینیم به استخرها و یا بعضی از مخازن آب «برکه» گفته می‏شود به خاطر این است که آب، مدتی طولانی در آن باقی می‏ماند.

و از اینجا روشن می‏شود که یک سرمایه پربرکت، سرمایه‏ای است که به زودی زوال نپذیرد، و یک موجود مبارک موجودی است که آثار آن مدتی طولانی برقرار بماند، بدیهی است لایق ترین وجود برای این صفت همان وجود خدا است، او وجودی است مبارک، ازلی، ابدی و سرچشمه همه برکات و نیکی‌ها و خیر مستمر.

منابع

1. تفسیر نمونه جلد 6 : صفحه 199
2. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 8 : صفحه 148
3. الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 3 : صفحه 90

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «آیه سُخره» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

آیه 054 اعراف

اعم

اسامی آیات

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه سُخره به زیرصفحه آیه سُخره/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 3 : صفحه 90
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 8 : صفحه 148
• تفسیر نمونه جلد 6 : صفحه 199