آیه بسمله
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیه بسمله : آیه بسم الله الرحمن الرحیم
به «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» آیه 'تسمیه' و 'بسمله' می‌گویند. 'تسمیه' به معنای نامگذاری و خواندن نام کسی است، و چون تلاوت «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» در آغاز هر کاری، خواندن نام خدا برای آن کار است، آن را 'تسمیه' می‌گویند.
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» میان آیات قرآن جایگاه ویژه‌ای دارد و در آغاز تمام سوره‌های قرآن، غیر از سوره 'توبه' به کار رفته و در سوره 'نمل' نیز دو بار، و در سوره 'هود' هم یک بار در آغاز سوره به طور کامل، و یک بار در آیه 41 به صورت «بِسْمِ اللَّهِ» بدون وصف «الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» آمده است.
در باره جزئیت و استقلال 'بسمله' نظرهای گوناگونی بیان شده است که به اقوال مشهور اشاره می‌شود:
1. آیه مستقلی است و جزء هیچ یک از سوره‌های قرآن نیست و در آغاز هر سوره برای تبرک و فاصله بین دو سوره ذکر می‌شود.
2. فقط جزء نخستین سوره قرآن (حمد) و نخستین آیه آن است و باید در این سوره به قصد جزئیت خوانده شود؛ ولی در آغاز سوره‌های دیگر صرفاً به منظور تیمّن و تبرّک ذکر شده است.
3. در آغاز هر سوره مستقلاً نازل شده و مانند دیگر آیات، جزء همان سوره و نخستین آیه آن سوره است.
عالمان شیعه امامیه و قاریان کوفه و مکه و بسیاری از علمای اهل‌سنّت، آن را در هر سوره، آیه مستقل و کامل دانسته‌اند. برخی از دلایل این نظریه عبارتند از:
1. در قرآن چیزی کم یا اضافه نشده و همان طور که نازل گردیده، تدوین و جمع‌آوری شده و تمام آیات آن متواتر است.
2. از رسول خدا (ص) به تواتر نقل شده است که آن بزرگوار آیه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» را در تمام سوره‌ها با صدای بلند تلاوت می‌کرد؛ اگر جزء همان سوره نبود، رسول خدا آن را در آغاز سوره‌ها لااقل گاهی نمی‌خواند یا با صدای آهسته می‌خواند و به این شیوه، جزء نبودن آن را مشخص می‌کرد.
3. به گفته ابن عباس، رسول خدا (ص) پایان سوره را نمی‌شناخت تا «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» بر او نازل می‌شد. پس بایستی بسمله در آغاز هر سوره‌ای نازل شده باشد و هر یک، آیه‌ای جدا و مستقل شناخته شود.
منابع
- البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 467
- تاریخ قرآن : صفحه (553-557)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 366
- اسباب النزول : صفحه 10
- مقدمتان فی علوم القرآن : صفحه 366
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیه بسمله» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه بسمله به زیرصفحه آیه بسمله/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آرمان ها و واقعیت های اسلام : صفحه (143-144)
- اسباب النزول : صفحه 10
- اصول السرخسی جلد 1 : صفحه 280
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 366
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1 : صفحه 140
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 260، 262
- البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 467
- الجامع لاحکام القرآن جلد 1 : صفحه 92، 98، 103
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 272
- تاریخ قرآن : صفحه (553-557)
- شناخت سوره های قرآن : صفحه (63-66)، (66-63)
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 2 : صفحه 280
- مقدمتان فی علوم القرآن : صفحه 366
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 96، 431