نظریه بساطت مشتق

توضیح مفهومی

نظریه بساطت مشتق : قول به بسیط بودن معنای مشتقّات

نظریه بساطت مشتق، مقابل نظریه ترکب مشتق می‌باشد. این نظریه در میان علمای اصول و منطق، طرفدارانی هم چون مرحوم ' آخوند خراسانی ' و ' میر سید شریف ' دارد.

طبق این نظریه، معنای مشتق امری بسیط بوده و جزء ندارد.

ادله‌ای بر بساطت مشتق ارائه شده است، از جمله:

1. مرحوم ' محقق شریف ' در حاشیه خود بر ' شرح مطالع ' به نظریه ' قطب الدین رازی ' اشکال می‌کند که بر اساس نظر شما کلماتی مثل ' ضاحک ' و ' ناطق ' دارای معنایی مرکب می‌باشد؛ ضاحک به معنای ' شی ء له الضحک ' و ناطق به معنای ' شیء له النطق ' است، اما این پرسش وجود دارد که کلمه ' شی ء ' که آن را جزء مفهوم مشتق می‌دانید، چیست؛ مفهوم شیء است یا مصداق آن؟ هر کدام که باشد تالی فاسدی دارد، زیرا:

أ. اگر مفهوم شیء، جزء معنای مشتق باشد، در مثال ' الانسان ناطق ' لازم می‌آید ' شیء ' که عرض عام برای ماهیت انسان است در فصل او که ' ناطق ' است، جای گیرد، در حالی که فصل هر چیزی، ذاتی آن است، و این که عرض عام در درون ذاتی باشد نیز محال است، پس ناطق به معنای ' شی ء له النطق ' نیست.

ب. اگر مصداق ' شیء ' جزء معنای مشتق باشد، لازم می‌آید در مثال ' الانسان ضاحک ' جهت قضیه که ' امکان ' است به ' ضرورت ' تبدیل شود و این امر نیز محال است.

2. مرحوم ' آخوند خراسانی ' می‌گوید: اگر مفهوم یا مصداق ' شی ء ' جزئی از معنای مشتق باشد، لازم می‌آید در ترکیبات وصفی مثل ' زید الکاتب ' موصوف تکرار گردد، در حالی که چنین تکراری در کار نیست.

نکته اول:

درباره ملاک بساطت مفهوم مشتق اختلاف وجود دارد؛ برخی مانند مرحوم ' آخوند ' ملاک بساطت را بساطت معنا در مرحله تصور و ادراک دانسته‌اند، اگر چه در تحلیل عقلی، به اجزا منحل گردد، ولی برخی دیگر ملاک بساطت را عدم انحلال به دو مفهوم حتی در تحلیل ذهنی می‌دانند.

نکته دوم:

برخی از محققان اعتقاد دارند مرحوم ' آخوند خراسانی ' نخست به بساطت معتقد بوده، اما در نهایت به ترکب گرایش پیدا کرده است. برخی دیگر معتقدند وی به بساطت اعتقاد دارد و از آن برنگشته است، اما چون ملاک بساطت را بساطت در مرحله تصور و ادراک می‌داند، در نهایت، با معتقدان به ترکب ـ طبق ملاک دیگر ـ موافق می‌باشد. بعضی؛ هم چون مرحوم فاضل لنکرانی، نیز هر دو نظریه را رد می‌کنند و در عین حال مرحوم ' آخوند ' را از معتقدین به بساطت معرفی می‌کنند.

منابع

1. اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 63
2. کفایة الاصول : صفحه 74
3. انوار الاصول جلد 1 : صفحه 188
4. فوائد الاصول جلد 2,1 : صفحه 109
5. محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 264
6. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «نظریه بساطت مشتق» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

مسلک بساطت مشتق

اعم

نظریات مشتق

وابسته

بساطت مشتق، نظریه ترکب مشتق

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نظریه بساطت مشتق به زیرصفحه نظریه بساطت مشتق/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 63، 65
• المحصول فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 255، 268
• انوار الاصول جلد 1 : صفحه 188
• حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 120، 121، 130
• سیری کامل در اصول فقه جلد 3 : صفحه (28-75)
• فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 103
• فوائد الاصول جلد 1,2 : صفحه 109
• فوائد الاصول جلد 2,1 : صفحه 109
• کفایة الاصول : صفحه 70، 71، 72، 74
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 264
• مقالات الاصول جلد 1 : صفحه 188
• منتقی الاصول جلد 1 : صفحه 347، 354
• نهایة الاصول : صفحه 76
• نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 140، 143