ترکه ( فقه )

1. حقّ دیگری که به یکی از اعیان جزء ترکه تعلّق دارد و پیش از تقسیمِ ارث باید از آن تخلّص یافت، مانند موردی که عین در رهن) ر رهن (باشد، یا برده باقی مانده، جنایتکار باشد. در مثال نخست، مرتهن حقّی دارد که به عین مورد رهن تعلّق گرفته است، و در مثال دوم، برای ولیّ مَجْنیّ‏عَلَیه حقّی است که به برده تعلّق دارد. در تقدیم حقّ یادشده بر هزینه تجهیز میّت در صورت کافی نبودن ترکه برای هر دو، اختلاف است. 1

2. هزینه تکفین و تجهیز میّت که مقدار واجب آن از اصل ترکه برداشته می‏شود نه از ثلث آن. این حق بر دیون و وصایا مقدّم است. 2

3. دین: رتبه دین هرچند بعد از تجهیز است، لیکن پیش از وصیّت و حَبْوَه و ارث است) ر دین (.

اگر طلبکار عین مال خود را در ترکه بیابد بنابر قول مشهور می‏تواند آن را بگیرد؛

به شرط آنکه ترکه میّت برای ادای حقوق همه طلبکاران، کافی باشد. 3

در اینکه مقدار ترکه قرار گرفته در برابر دین به ورثه منتقل می‏شود، لیکن حقّ تصرّف ندارند، یا آنکه در حکم مال میّت است و به ورثه منتقل نمی‏شود، اختلاف است. 4

زکات و خمسِ متعلّق به ترکه پیش از دینهای دیگر اخراج می‏گردد. 5

4. وصایا و مُنَجِّزات مریض: وصایای نافذ از ثلث ترکه اخراج می‏شود و در صورت افزون بودن آن بر ثلث، اخراج از ترکه، منوط به اجازه ورثه است6) ر وصیّت (.

در اینکه منجّزات مریض) ر منجّزات مریض (- یعنی آنچه که شخص در بیماریِ منجرّ به مرگ، رایگان از ملک خود خارج کرده است، مانند وقف کردن و بخشیدن مال یا آزاد کردن برده - از اصل ترکه اخراج می‏شود یا از ثلث آن، اختلافی است. 7

5. حَبْوَه: در تقدیم حبوه) آن مقدار از ارث که به پسر بزرگ‏تر اختصاص دارد (بر دین و وصیّت یا بالعکس، اختلاف است8) ر حبوه (.

6. ارث: حقّ ورثه، آخرین حقّی است که به ترکه تعلّق می‏گیرد و در رتبه، متأخّر از دیگر حقوق است. ترکه با مرگ مورّث به ورثه منتقل می‏شود، به شرط آنکه متعلّق حقّ غیر نباشد، مانند موردی که میّت مدیون است. در این صورت اختلاف است که دین، مانع انتقال ترکه به وارثان می‏شود، یا مانع تصرّف آنان در ترکه پس از انتقال. که در حقّ سوم نیز بدان اشاره رفت) ر ارث (.

1. مستمسک العروة 3 173 - 172. 2 176 - 175 /4. جواهر الکلام 296 /25؛ الحدائق الناضرة 4 395 /20. جواهر الکلام 137 - 134 /39. 8 81. 7 61 - 59 /26. 6 48 /15. 5 84 /26.