بیمه ( فقه )

بیمه، نوعی تعهّد و پیمان میان دو شخص حقیقی یا حقوقی است که به موجب آن یک طرف متعهّد می‏گردد در ازای پرداخت مبلغی از سوی طرف دیگر، درصورت وقوع یا بروز حادثه، خسارت وارده بر او یا بخشی از آن را جبران نماید. متعهّد را »بیمه گر«، طرف تعهّد را »بیمه گذار« و وجه پرداختی از سوی طرف تعهّد به متعهّد را »حقّ بیمه« یا »وجه بیمه« گویند.

عنوان بیمه از عناوین جدید است که به فقه راه یافته و ضمن مسائل مستحدثه از آن بحث شده است.

ماهیّت بیمه: بیمه از عقود و قراردادهای عقلایی است که در موضوعات مختلف کاربرد دارد؛ لیکن در اینکه عقدی مستقل است و چنانچه تحت هیچ یک از عناوین معهود همچون: صلح، ضمان و

هبه مشروط داخل نشود، محکوم به صحّت می‏باشد، یا تنها درصورتی حکم به مشروعیت آن می‏شود که مندرج در یکی از عناوین معهود باشد، اختلاف است.

منشأ اختلاف یادشده این است که آیا تنها معاملاتی محکوم به صحّت هستند که در عصر شارع) زمان نزول وحی (متعارف و رایج بوده‏اند، مانند بیع، اجاره و صلح و یا هر معامله‏ای که در هر زمان بین عقلا رواج یابد به شرط برخورداری از شرایط کلّی صحّت، صحیح است، هرچند تحت هیچ یک از عناوین معهود در عصر شارع مندرج نباشد؟ 1

بنابر قول نخست، قرار داد بیمه تنها درصورتی صحیح است که با یکی از عناوین معاملات مانند صلح، ضمان و هبه مشروط انطباق داشته باشد؛ 2 لیکن بنابر قول دوم، عقدی مستقل است و حکم خاصّ خود را دارد. 3

انواع بیمه: بیمه دارای انواع بسیاری است از قبیل بیمه عمر، بیمه بهداشت و درمان، بیمه حوادث، بیمه بیکاری و بیمه شخص ثالث. در احکام، تفاوتی میان انواع بیمه نیست. 4

ارکان بیمه: ارکان بیمه عبارتند از: 1. ایجاب از ناحیه بیمه‏گذار و قبول از ناحیه بیمه‌گر. عکس آن نیز صحیح است. 2. مورد بیمه از جان و مال. 3. وجه بیمه. 5

شرایط: در عقد بیمه دو نوع شرط دخیل است؛ شرایط عام و شرایط خاص. منظور از شرایط عام، اموری است که در همه عقدها دخیل است، مانند بلوغ، عقل، محجور نبودن) ر حجر (، اختیار و قصد داشتن که در متعاقدان معتبر است. منظور از شرایط خاص، امور معتبر در عقد بیمه است که عبارتند از:

1. تعیین مورد بیمه که شخص است یا مال یا بیماری و مانند آن.

2. تعیین دو طرف عقد که شخصیت حقیقی است یا حقوقی.

3. تعیین وجه بیمه.

4. تعیین نوع خطری که درصورت بروز، موجب خسارت می‏گردد از قبیل آتش سوزی، غرق شدن، دزدی، بیماری و مرگ.

5. تعیین چگونگی باز پرداخت وجه بیمه توسط بیمه‏گذار درصورتی که به صورت اقساطی باشد.

6. تعیین مدّت بیمه) آغاز و انجام آن (. 6

لزوم یا جواز عقد بیمه: عقد بیمه بنابر قول به مستقل بودن آن، لازم است) ر عقد (و هیچ‏کدام از دو طرف بدون رضایت دیگری حقّ برهم زدن آن را ندارد مگر آنکه حقّ فسخ برای یکی از آن دو، یا هر دو برای مدّتی معیّن در ضمن عقد شرط شده باشد7 و بنابر قول به عدم استقلال آن، اگر منطبق بر یکی از عناوین عقود لازم - مانند هبه مشروط و صلح - باشد، لازم است8 و چنانچه به صورت جعاله) ر جعاله (باشد، جایز است و هر یک از دو طرف می‏توانند، هر زمان که بخواهند عقد را فسخ کنند. 9

) ر بیمه متقابل (

1. کتاب البیع) امام خمینی (425 /3؛ فقه الإمام جعفر الصادق 19 - 17 /3؛ فصلنامه فقه اهل بیت، شماره 2 87 - 86 /8. سؤال و جواب) یزدی (/ 189 - 188؛ توضیح المسائل) گلپایگانی (/ 489؛ منهاج الصالحین) خوئی (3 118 /2. تحریر الوسیلة 609 /2؛ توضیح‏المسائل) اراکی (/ 555؛ کلمةالتقوی 447 /4؛ مهذب الاحکام 4 223 - 221 /18. تحریر الوسیلة 609 /2؛ منهاج الصالحین) خوئی (5 420 /1. منهاج الصالحین) خوئی (421 /1؛ تحریر الوسیلة 6 608 /2. تحریر الوسیلة 609 /2؛ منهاج الصالحین) خوئی (7 421 /1. تحریر الوسیلة 610 - 609 /2؛ منهاج الصالحین) سیستانی (8 450 /1. منهاج الصالحین) خوئی (421 /1؛ توضیح المسائل) گلپایگانی (/ 9 489. مهذب الاحکام 229 - 222 /18.