قسم به ذات الهی

توضیح مفهومی

قسم به ذات الهی : یکی از موارد قسم در قرآن

از مهم‌ترین قسم‌های قرآن، سوگند به «خداوند» است. که در باره تعداد الفاظ آن اختلاف است. سیوطی تنها هفت مورد را که با لفظ «رب» قسم یاد شده، ذکر کرده است.

برخی از صاحبنظران چهارده مورد را استقصا کرده‌اند که در آن، دو مورد لفظ جلاله «الله» و هشت مورد «رب» و چهار مورد «ما»ی موصوله که به معنای «مَن» آمده، در آن‌ها عنوان قسم به کار رفته است. برخی قسم‌های یاد شده با لفظ جلاله «الله» را نُه مورد برشمرده‌اند.

اینک همه موارد را به اختصار و صرف‌نظر از ترجمه آیات مرور می‌کنیم:

أ. آیاتی که با لفظ «رب» سوگند یاد کرده‌اند:

1. «فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ» (نساء// 65) ؛ 2. «قالوا بَلی‏ وَ رَبِّنا … » (انعام//30) ؛ 3. «قُلْ إِی وَ رَبِّی إِنَّهُ لَحَقٌّ» (یونس// 53) ؛ 4. «فَوَ رَبِّکَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ» (حجر// 92) ؛ 5. «فَوَ رَبِّکَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَ الشَّیاطِینَ» (مریم// 68) ؛ 6. «فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ» (ذاریات// 23) ؛ 7. «قُلْ بَلی‏ وَ رَبِّی لَتُبْعَثُنَّ» (تغابن// 7) ؛ 8. «فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ» (معارج// 40) .

ب. آیاتی که با لفظ جلاله «الله» قسم یاد کرده‌اند:

1. «ثُمَّ لَمْ تَکُن فِتْنَتُهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ وَاللّهِ رَبِّنَا مَا کُنَّا مُشْرِکِینَ» (انعام// 23) ؛ 2. «قالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ ما جِئْنا لِنُفْسِدَ فِی الْأَرْضِ» (یوسف// 73) ؛ 3. «قالُوا تَاللَّهِ تَفْتَؤُا تَذْکُرُ یُوسُفَ حَتَّی تَکُونَ حَرَضاً» (یوسف// 85) ؛ 4. «قالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ آثَرَکَ اللَّهُ عَلَیْنا» (یوسف// 91) ؛ 5. «قالُوا تَاللَّهِ إِنَّکَ لَفِی ضَلالِکَ الْقَدِیمِ» (یوسف// 95) ؛ 6. «تَاللَّهِ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَفْتَرُونَ» (نحل// 56) ؛ 7. «تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلی‏ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ» (نحل// 63) ؛ 8. «وَ تَاللَّهِ لَأَکِیدَنَّ أَصْنامَکُمْ» (انبیا// 57) ؛ 9. «تَاللَّهِ إِنْ کُنَّا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ» (شعراء// 97) .

ج. آیاتی که در آن‌ها با «ما»ی موصوله سوگند یاد شده است:

1. «وَ السَّماءِ وَ ما بَناها» (شمس// 5) ؛ 2. «وَ الْأَرْضِ وَ ما طَحاها» (شمس// 6) ؛ 3. «وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها» (شمس// 7) ؛ 4. «وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی» (لیل// 3) .

بنا بر مشهور، «ما» در آیات فوق به معنای «مَن» موصوله، و منظور، ذات الهی است.

منابع

1. الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 54
2. ظاهرة القسم فی القرآن الکریم : صفحه (69-71)
3. سوگندهای قرآنی : صفحه (64-71)
4. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 40

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «قسم به ذات الهی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

قسم به اسمای الهی، قسم به نفس خداوند

اعم

قسمهای قرآن

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قسم به ذات الهی به زیرصفحه قسم به ذات الهی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 54، 55
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 40، 42
• البرهان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 45
• القواعد و الفوائد جلد 2 : صفحه 165
• سوگندهای قرآن (پایان نامه) : صفحه 217
• سوگندهای قرآنی : صفحه (64-71)
• ظاهرة القسم فی القرآن الکریم : صفحه (69-71)