حدیث ورقة بن نوفل

توضیح مفهومی

حدیث ورقة بن نوفل : داستان ساختگی تردید پیامبر (ص) در ابتدای نزول وحی و دلداری او توسط ورقة بن نوفل

ورقة بن نوفل از عموزادگان خدیجه همسر رسول گرامی اسلام (ص) و فردی باسواد اندک و کم و بیش باخبر از تاریخ انبیای گذشته بود. وی پیش از اسلام از بت‌ها کناره گرفت و از خوردن قربانی‌هایی که به‌خاطر بت‌ها ذبح می‌شدند امتناع می‌ورزید. وی اوایل نبوت پیامبر (ص) را درک کرد.

حدیث ساختگی ورقة بن نوفل که در کتاب‌های روایی- تاریخی و همچنین مبحث نزول قرآن در منابع علوم قرآنی بحث می‌شود، به‌این شرح است:

پس از نزول جبرئیل بر رسول گرامی اسلام (ص) چنان ترس و اضطراب شدیدی رسول خدا (ص) را فرا گرفت که - بنا به پاره‌ای از روایات- حضرت تصمیم گرفته بود خود را از بالای کوه پرتاب کند، ولی فرشته وحی با نشان دادن خود، آن حضرت را از این کار منصرف کرد. یا این که پیامبر (ص) هنگام ورود به خانه خدیجه، با خود فکر می‌کرد شاید آن‌چه دیده خطا کرده است یا شاید کاهن شده باشد….

خدیجه نزد ورقة بن نوفل رفت و داستان نزول فرشته بر آن حضرت و وضعیت روحی وی را برای او تعریف کرد. یا طبق روایت دیگری، خود آن حضرت نزد ورقة بن نوفل رفت و ماجرا را برایش تعریف کرد. ورقه راز این قصه را برای خدیجه یا خود آن حضرت بیان کرد و به نبوت و رسالت حضرت ختمی مرتبت (ص) بشارت داد.

مهم‌ترین اشکالات و مناقشات در باره این حدیث عبارتند از:

1. وجود ضعف در اسناد حدیث و معتبر نبودن گروهی از راویان آن.

2. وجود تناقض در محتوای حدیث و وجود نشانه‌های جعل در آن.

3. ناسازگاری محتوای حدیث با مقام شامخ پیامبر (ص) ؛ به‌این معنا که پیامبر بر اساس این حدیث در مهم‌ترین و حیاتی‌ترین مسئله یعنی شناخت وحی دچار سردرگمی و تردید و بلاتکلیفی شد. لازمه این سخن، تنزل مقام شامخ پیامبر (ص) تا جایی است که فردی چون ورقه یا خدیجه بر آن حضرت امتیاز داشته باشد.

4. قرآن سرگذشت زندگی انبیا را بیان کرده و روایات بسیاری در شرح زندگی آنان وارد شده است؛ با این حال چنین ترس و شکی درباره هیچ یک از آنان نقل نشده است؛ چه رسد به مقام حضرت ختمی مرتبت که افضل انبیا است؛ مثلاً نزول وحی بر حضرت موسی (ع) توأم با طمأنینه و آرامش بود.

استاد جعفر مرتضی عاملی پس از نقد و بررسی این روایات می‌گوید: مقبول آن است که رسول خدا پس از نزول وحی شادمان و مسرور از این کرامت الهی به خانه بازگشت و به وظیفه‌ای که بر عهده‌اش نهاده شده بود اطمینان داشت. شاهد بر آن، روایات اهل‌بیت (ع) و روایاتی به نقل از اهل‌سنت است. زراره از امام صادق (ع) پرسید: چرا پیامبر (ص) هنگامی که جبرئیل بر او نازل شد، نترسید و آن را از وسوسه‌های شیطان نپنداشت؟ امام‌صادق (ع) فرمود: خداوند بر پیامبر خود سکینه و آرامش فروفرستاد، و آن‌چه از جانب خداوند می‌رسید، به‌گونه‌ای بود که گویا می‌بیند.

منابع

1. الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص) جلد 2 : صفحه (314-287)
2. فروغ ابدیت جلد 1 : صفحه 226
3. التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 113
4. الاعلام, قاموس التراجم لأشهر الرجال و النساءمن العرب و المستعربین و المستشرقین جلد 3 : صفحه 113
5. العقد الفرید جلد 3 : صفحه 264
6. العقد الفرید جلد 7 : صفحه 98
7. بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار جلد 11 : صفحه 56

اصطلاح‌نامه

وابسته

وحی الهی ( علوم قرآنی )

منابع

• آشنایی با علوم قرآن جلد 1 : صفحه 78
• اعجاز القرآن بین المعتزلة و الاشاعرة جلد 1 : صفحه 101
• الاعلام, قاموس التراجم لأشهر الرجال و النساءمن العرب و المستعربین و المستشرقین جلد 3 : صفحه 113
• التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 78، 113
• الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص) جلد 2 : صفحه (314-287)
• العقد الفرید جلد 3 : صفحه 264
• العقد الفرید جلد 7 : صفحه 98
• بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار جلد 11 : صفحه 56
• فروغ ابدیت جلد 1 : صفحه 226