دانشنامه علوم اسلامی:درباره

پایگاه ویکی

پایگاه ویکی ( wiki) علوم اسلامی حاوی طبقه بندی و سازماندهی اطلاعات علوم اسلامی بر اساس « اصطلاح نامه » می باشد و از این رهگذر در پی سازماندهی و مدیریت دانش اسلامی در محیط های مجازی و اینترنتی است که از وظایف اصلی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی ( وابسته به معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ) محسوب می گردد.

در این پایگاه ، علاوه بر نمایش اصطلاح نامه بخش های مختلف علوم اسلامی ، مواردی چون « فرهنگ نامه »، « نمایه موضوعی » و « مستندات منابع » بر اساس نظام اصطلاح نامه قابل دستیابی است که در یافتن مطالب مورد نظر و دسترسی به متن های موجود کمک شایانی به کاربران می نماید. برای آشنایی بیشتر کاربران ، درباره هریک از موارد گفته شده ، توضیح کوتاهی ارائه می گردد:

اصطلاح‏نامه

" اصطلاح‏نامه (THESAURUS) " مجموعه اصطلاحات کنترل شده در يك حوزه معرفتى است كه فهرستى از واژه ‏هاى كليدى و كاربردى آن حوزه را ارائه مى‏ دهد و روابط سلسله مراتبى ، ترادفی و وابستگى بين مفاهيم را به نمايش مى‏ گذارد و ازنظرساختارى، گنجينه‏ واژگان كنترل شده و سازمان يافته از مباحث خاص دانش بشرى است.

تدوین اصطلاح نامه های متعدد برای رشته های تخصصی تجربی و انسانی ( غیر علوم اسلامی )سال ها است که در کشورهای پیشرفته و معادل سازی آن در داخل کشور انجام می یابد ولیکن تدوین اصطلاح نامه علوم اسلامی تا دو دهه پیش متولی خاصی نداشت ، تا این که بخش پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم از سال 1372 وارد این عرصه شده و الحمد لله بعد از چند سال فعالیت مستمر و گذر از مراحل تست و تجربه ، توفیق تدوین نخستین اصطلاح نامه در یکی از رشته های تخصصی علوم اسلامی ( یعنی اصطلاح نامه علوم قرآنی ) را به دست آورد و سپس وارد کار تدوین دیگر شاخه های علوم اسلامی شد و امروزه اکثر اصطلاح نامه های رشته های تخصصی علوم اسلامی تدوین شده و یا در حال تحقیق و بررسی می باشند.

هر یک از اصطلاح نامه ها در این پایگاه ، به دو صورت ذیل نمایش داده می شود :

• به صورت الفبایی
• به صورت درختواره.

فرهنگ نامه

" فرهنگ نامه " منبع مرجعي است شامل آگاهي هاي مفيد ، مختصر و مستند از اصطلاحات مورد استفاده در هر يك از رشته هاي علوم اسلامي در قالب مقاله ( عمدتاً كوتاه ) بر اساس نظم اصطلاح نامه علوم اسلامي و با بهره گيري از سيستم ارجاع.

فرهنگ نامه ، حلقه واسطي است ميان اصطلاح نامه و منابع اصلي و مفصل در هر حوزه علمي که فهم اصطلاح مورد نظر را براي مخاطبان آسان کرده و وي را در دستيابي به اطلاعات مورد نياز ياري مي دهد.

در کنار اصطلاح نامه علوم اسلامی در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی ،تدوین فرهنگ نامه نیز در دستور کار قرار گرفت و تا کنون فرهنگ نامه های متعددی از رشته های مختلف علوم اسلامی تهیه و تدوین گردیده است که از این میان " فرهنگ نامه اصول فقه " به زیور طبع آراسته شده و در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران ، سال 1389 مورد عنایت مقام معظم رهبری قرار گرفت.

نمایه موضوعی

در علم اطلاع رسانی ، " نمایه موضوعی " یکی از روش های مفید و کارساز در سازماندهی اطلاعات و داده های محتوایی( به ویژه در قالب های نرم افزاری و شبکه ای ) می باشد.

واژه " نمایه " معادل واژه لاتین " Index " است و برای آن تعاریف مختلفی بیان شده است که از مجموع آن ها می توان این معنا را برداشت کرد:

" عمل تحلیل مدارک از طریق تشخیص ، انتخاب و تخصیص شاخص ها ، اصطلاحات خاص یا توصیفگرها به محتوای موضوعی مدرک " است که می تواند موجب بازیابی مدارک معین یا بخش های خاص از اطلاعات و یا داده ها گردد.

نمایه ها به دو دسته کلی تقسیم می شوند : نمایه توصیفی و نمایه موضوعی.

نمایه سازی موضوعی که مورد استفاده در این پایگاه می باشد ، عبارت است از : ثبت و ضبط محتوای اطلاعاتی مدارک با استفاده از روش های گوناگون ( از جمله استفاده از اصطلاح نامه ) به منظور سازمان دادن اطلاعات به قصد سهولت بازیابی.

پس از تدوین اصطلاح نامه های علوم اسلامی ، زمینه لازم برای نمایه سازی موضوعی منابع اسلامی فراهم گردید و محققان مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی با تجربیاتی که از نمایه سازی منابع در سال های قبل داشتند ، این بار بر اساس اصطلاح نامه ها نمایه منابع تخصصی علوم اسلامی را آغاز کردند و نخستین رشته ای که در دستور کار قرار گرفت ، منابع علم اصول فقه بود و بعد از آن منابع علوم قرآنی و سپس منابع کلام اسلامی را مورد عمل نمایه سازی قرار دادند و در آینده نزدیک منابع سایر رشته های علوم اسلامی را نمایه سازی خواهند نمود.

مستندات منابع

" مستندات منابع " ، متون الکترونیکی آن دسته از منابعی می باشند که در تدوین اصطلاح نامه ها یا در فرهنگ نامه نویسی اصطلاحات و یا در نمایه سازی منابع مورد استناد و استفاده قرار گرفته اند و با ذکر جلد و صفحه مورد نظر ، امکان دسترسی کاربران را به متن سند فراهم می سازد.

محدوده داده ها

نظر به این که داده های مطلوب این پایگاه هنوز به پایان نرسیده و محققان مرکز در حال تهیه و تدوین آن ها هستند ، بدین جهت همه بخش ها برای همه رشته های تخصصی علوم اسلامی آماده نشده است. از این رو ، بخش " اصطلاح نامه " و بخش " مستندات منابع " برای تمام رشته های تخصصی علوم اسلامی در این پایگاه فعال و آماده سرویس دهی می باشند ، ولیکن بخش " فرهنگ نامه " که به آن توضیحات مفهومی می گوییم و هم چنین بخش " نمایه موضوعی " تنها برای بخشی از آن ها مانند: اصول فقه و علوم قرآنی قابل دسترسی و نمایش می باشند و برای بخش های دیگر ، از جمله رشته تخصصی فقه هنوز آماده نگردیده است.

درخواست از کاربران محترم

از آنجا که ارائه اطلاعات علوم و معارف اسلامی بر اساس اصطلاح نامه در محیط های مجازی و اینترنتی کار جدیدی است و از آن جدید تر استفاده از ویکی (wiki) در محیط اینترنت برای عرضه چنین اطلاعات ذی قیمتی است ،امکان بروز اشکالات فنی (و یا حتی اشکالات محتوایی ) در این پایگاه دور از انتظار نیست.

از این جهت دست نیاز به سوی همه کاربران عزیزی که می توانند در هریک از دو بخش محتوایی و فنی به نحوی یاری رسان ما باشند می گشاییم و از طرح ها ، پیشنهادات و اتنقادات آنان استقبال می کنیم.

امید است با همفکری و همکاری یکدیگر کاری مفید و ارزشمندی به عالم اسلام عرضه نماییم .