خزّ

توضیح مفهومی

خَزّ: حیوانی دریایی.

خزّی که موضوع احکام شرعی واقع شده، خزّ دریایی است؛ لیکن در ماهیّت آن اختلاف است. 1 بر اساس روایتی از امام صادق علیه السّلام، خز حیوانی چهارپا است که از آب بیرون می‏آید، یا از آب گرفته می‏شود و حیاتش بستگی به آب دارد و اگر آب نیابد می‏میرد. 2 بسیاری از فقها همین معنا را برگزیده‏اند. 3 در روایتی دیگر از امام باقر علیه السّلام آمده است: خز حیوانی درنده است که در خشکی تغذیه می‏کند و به آب باز می‏گردد. در روایتی دیگر از امام صادق علیه‏السّلام خز به سگ آبی تعریف شده است و در روایت چهارم، خز دو نوع دانسته شده است: نوعی دارای دندان نیش و نوعی دیگر بدون آن. 4

برخی فقها گفته‏اند: از مجموع روایات به دست می‏آید که خز، چهارپا و از نظر زیستی، خشکی - دریایی است؛ بدین معنا که از آب بیرون می‏آید و در خشکی تغذیه می‏کند و دوباره به آب بازمی‏گردد

________________________________________

454

و در صورت جلوگیری از بازگشت به آب می‏میرد و به آن سگ آبی نیز گویند و دو نوع است. 5

برخی، خز را همان 'قُنْدس' دانسته‏اند. 6 سپس در تعریف قندس اختلاف کرده‏اند. بعضی قندس را به حیوانی دریایی تعریف کرده‏اند با دمی کلفت و رنگی سرخ. 7 از شهید اوّل نقل شده که ایشان از برخی کسانی که زیاد سفر می‏کرده‏اند شنیده که قندس دو گونه است: یکی دارای اَلْیَه) دنبه و سرین (و دیگری دارای دم. اوّلی خز و دومی سگ آبی است. 8

برخی گفته‏اند: ممکن است خز مفهومی عام باشد، دارای مصادیق متعدد، همچون قندس و سگ آبی. 9

درباره خز، اختلاف دیگری نیز وجود دارد و آن اینکه آیا خز امروزی همان خز عصر صدور روایات است تا مشمول احکام آن قرار گیرد یا با آن تفاوت دارد؟ بعضی گفته‏اند: خز معروف امروزی در خشکی زندگی می‏کند و حیاتش وابسته به آب نیست؛ همچنین کرک آن در حدّی نیست که از آن لباس تهیّه شود؛ از این رو، جریان حکم خز بر آن محلّ اشکال است. 10 در مقابل، برخی حکم خز عصر صدور روایات را بر خز زمان خود جاری دانسته‏اند. 11 از احکام آن در باب صلات و اطعمه و اشربه سخن گفته‏اند.

خز از حرام گوشتان است؛ 12 هرچند برخی آن نوع از خز را که دندان نیش ندارد، حلال گوشت شمرده‏اند؛ 13 لیکن بنابر قول به حرام گوشت بودن آن نماز خواندن در لباسی که از کرک آن تهیّه شده، صحیح است، به شرط آنکه با کرک خرگوش، روباه و غیر آن از حرام گوشتان آمیخته نباشد. 14

در اینکه نماز گزاردن در لباس تهیّه شده از پوست خز صحیح است یا نه، اختلاف است. قول اوّل مشهور بین متأخران است. 15 بنابر قول به جواز، در اینکه جواز آن مشروط به این است که تذکیه) ر تذکیه (شده باشد یا نه اختلاف است. هرچند جواز نمازگزاردن در کرک آن مشروط به تذکیه نیست. 16

البته اختلاف یاد شده در فرضی است که خز مانند ماهی دارای خون جهنده

________________________________________

455

نباشد، وگرنه تذکیه آن لازم است. در نحوه تذکیه آن نیز اختلاف است. در فرض نداشتن خون جهنده، آیا تذکیه آن به صرف مردن آن است؛ بدین معنا که شارع مقدس، نفس مرگ او را تذکیه او قرار داده است؛ در نتیجه هیچ گاه مصداق میته نخواهد بود، یا اینکه تذکیه آن به این است که از آب زنده گرفته شود، مانند ماهی؟

در فرضی که خز دارای خون جهنده باشد آیا تذکیه آن با ذبح تحقق می‏یابد، چنان که در سایر حیوانات دارای خون جهنده چنین است، یا اینکه خز در این جهت حکمی مستقل دارد و از آن قاعده کلّی مستثنا است و تذکیه آن همچون تذکیه ماهی است؟ مسئله محلّ بحث و اختلاف است. 17

1. بحارالانوار 219 /83؛ مدارک‏الاحکام 2 167 /3. وسائل الشیعة 3 360 /4. تذکرة الفقهاء 469 /2؛ جامع المقاصد 78 /2؛ الروضةالبهیة 527 /1؛ مفتاح الکرامة 4 230 /3. وسائل الشیعة 5 191 /24. الحدائق الناضرة 6 68 - 66 /7. کتاب السرائر 7 103 - 102 /3. مفاتیح الشرائع 8 109 /1. کشف اللثام 9 191 /3. جواهر الکلام 10 94 /8. بحار الانوار 220 /83؛ الحدائق الناضرة 11 68 - 67 /7. مستند الشیعة 325 /4؛ جواهر الکلام 12 91 /8. جواهر الکلام 13 297 /36. الحدائق الناضرة 14 67 - 66 /7. جواهر الکلام 15 86 /8. الحدائق الناضرة 16 60 /7. مفتاح الکرامة 229 - 228 /3؛ الحدائق الناضرة 57 - 55 /7؛ جواهر الکلام 17 64 - 63 /8. الحدائق الناضرة 67 /7؛ جواهر الکلام 94 - 93 /8.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 453

اصطلاح‌نامه

اعم

حیوان حرام گوشت دریایی

وابسته

بیع خزّ، پوست خز، نماز با خزّ

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه خزّ به زیرصفحه خزّ/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• ارشاد الاذهان الی احکام الایمان جلد 2 : صفحه 110
• الجامع للشرائع : صفحه 380
• الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 7 : صفحه 272
• الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 19 : صفحه 114
• الموسوعه الفقهیه المیسره : صفحه 472
• تحریرالاحکام (ط ق) جلد 2 : صفحه 160
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 36 : صفحه 297
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 8 : صفحه 93
• شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 4 : صفحه 750
• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 453
• کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 3 : صفحه 102
• مجمع الفائدة و البرهان جلد 11 : صفحه 167
• مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 12 : صفحه 35
• مستند الشیعة فی احکام الشریعة جلد 15 : صفحه 60