تفاوت میان نسخه‌های «جنون ( فقه )»
از دانشنامه علوم اسلامی
جز (۱ نسخه واردشده) |
|
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ مهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۵:۰۶
توضیح مفهومی
دیوانگی
دیوانگی: نوعی بیماری روانی، که فرد مبتلا به آن، قادر به کنترل اعمال خود نیست.
از آن در بسیاری از بابها؛ اعم از عبادات، عقود، ایقاعات و احکام سخن گفتهاند.
اقسام: دیوانگی به دو نوع اِطباقی )دائمی( و اَدواری )موقّتی( تقسیم میشود. نوع اوّل، همیشگی و دائمی است؛
لیکن نوع دوم در بعضی اوقات بر شخص عارض میشود.
احکام:
1. رفع تکلیف: عاقل بودن از شرایط عمومی تکلیف است)ر عقل(؛ از این رو، دیوانه تکلیف ندارد و بر افعال او اثری مترتّب نیست1)ر تکلیف(. بنابر این، عبادات دیوانه و نیز هر فعلی که ترتّب اثر شرعی بر آن منوط به قصد فاعل است، مانند عقود)ر عقد( و ایقاعات)ر ایقاع( از دیوانه صحیح نخواهد بود؛ لیکن افعالی که بدون قصد و اراده فاعل، اثر شرعی دارند، اگر از دیوانه سرزند، دارای اثر است، مانند طهارت حاصل از شستن چیز نجس و جنابت مترتّب بر آمیزش.2
بازداشتن دیوانه از ارتکاب محرّمات، بر دیگران واجب نیست، مگر محرّماتی که شارع، راضی به تحقق آنها در خارج نیست، مانند زنا، لواط و قتل.3
قضای عبادات فوت شده از دیوانه در زمان دیوانگی، پس از عاقل شدن بر او واجب نیست، مگر آنکه قبل از دیوانگی بر او واجب شده و وی آنها را تا زمان دیوانگی انجام نداده باشد، مانند نمازی که هنگام عاقل بودن بر او واجب شده، لیکن وی آن را به جا نیاورده است، یا برای حج مستطیع شده، لیکن حج نگزارده است. در این موارد، قضای نماز و به جا آوردن حج، پس از عاقل شدن بر او واجب میشود.4
2. محجور بودن: دیوانگی از اسباب ثبوت حَجْر)ر حجر( است؛ از این رو، دیوانه از هر نوع تصرفی در مالش ممنوع است و در صورت تصرّف، به فروختن، اجاره دادن و مانند آن، اثری بر آن مترتّب نیست.5
3. ولایت بر دیوانه: پدر و جدّ پدری بر اموال دیوانه ولایت دارند. این ولایت با نبود آنان، برای وصیّ و با نبود وصیّ برای حاکم شرع و با نبود حاکم شرع، بنابر تصریح برخی، برای هر شخص مطمئن و امینِ واجد شرایط لازم، ثابت است. اگر دیوانگی پس از بلوغ)ر بلوغ( عارض گردد، در اینکه پدر و جدّ پدری بر دیوانه ولایت دارند یا تنها حاکم شرع، اختلاف است.6
4. اسلام و کفر: دیوانه از حیث اسلام و کفر تابع پدر و مادر خویش است. از
این رو، اگر والدین یا یکی از آن دو، مسلمان باشند، فرزند دیوانه آنان نیز محکوم به اسلام است و اگر هر دو کافر باشند، وی نیز بنابر مشهور محکوم به کفر است، هرچند دیوانگیاش تا پس از بلوغ استمرار داشته باشد؛ لیکن کسی که پس از بلوغ مسلمان یا کافر شده و سپس دیوانه گشته است، در صورت اوّل محکوم به اسلام و درصورت دوم محکوم به کفر است.7
دیگر احکام: جز احکام یاد شده احکام دیگری بر دیوانگی مترتّب است، از جمله:
عاقل بودن از شرایط مرجع تقلید است؛ لیکن در اینکه عقل، تنها در حال استنباط احکام شرط است یا در آن حال و در تمامی دوران عمل به فتوای وی، اختلاف است. همچنین نسبت به مرجع تقلیدی که دیوانگیاش ادواری است، اختلاف است که در زمان عاقل بودن وی تقلید از او جایز است یا نه.8
نگاه کردن به عورت دیوانه حرام و پوشاندن عورت از دید وی در صورت ممیّز بودن )قوّه تشخیص بین عورت و غیر آن( واجب است)ر پوشش(.9 جلوگیری از ورود دیوانه به مسجد مستحب است.10 بنابر مشهور، بیرون کردن زکات از مال دیوانه واجب نیست؛ لیکن اگر ولیّ او با مال دیوانه تجارت کند، اخراج زکات مال التجاره)ر مال التجاره( بر ولیّ مستحب است. آیا حکم یاد شده )عدم وجوب زکات( اختصاص به دیوانه اطباقی دارد یا دیوانه ادواری را نیز دربر میگیرد؟ مسئله اختلافی است.11
در اینکه حج دادن دیوانه مشروع و مستحب است یا نه، اختلاف است. بنابر قول دوم، حج دادن وی به قصد رجاءِ مطلوبیت اشکال ندارد؛12 امّا چنانچه وی مرتکب عملی گردد که کفّاره دارد ولیّ باید کفّاره را از مال خود بپردازد13)ر احجاج(.
بنابر قول به مشروع بودن حج دیوانه، اگر وی قبل از وقوف به مشعر)ر مشعر( عاقل شود، بنابر مشهور، حجش صحیح است و از حَجّة الاسلام کفایت میکند.14
کشتن دیوانگان در جنگ با کفّار جز در مواقع ضرور جایز نیست.15 از دیوانه اطباقی اهل کتاب، جزیه)ر جزیه( دریافت نمیگردد.16 در وجوب جزیه بر
دیوانه ادواری اختلاف است؛ لیکن اگر زمان خردمندیاش یک سال به طول انجامد، جزیه بر او واجب است، هرچند پس از آن دیوانه گردد.17
از مستثنیات حرمت غیبت)ر غیبت( غیبت از دیوانه است؛ بنابر این، ذکر عیوب وی جایز است.18
دیوانگی از عیوب مجوّز فسخ عقد نکاح است. دیوانگی شوهر موجب ثبوت حقّ فسخ عقد برای همسر او است؛ خواه قبل از عقد دیوانه بوده و زن نمیدانسته و یا دیوانگی پس از عقد عارض شده باشد؛19 لیکن دیوانگی زوجه تنها در صورتی موجب ثبوت حقّ فسخ برای زوج است که قبل از عقد بوده و زوج به آن جاهل باشد. در عروض دیوانگی برای زن پس از عقد، بنابر مشهور، شوهر حقّ فسخ ندارد. در این صورت تنها میتواند او را طلاق دهد.20 برخی قدما در خصوص دیوانگی عارض بر زوج پس از عقد گفتهاند: شرط ثبوت خیار فسخ، آن است که زوج اوقات نماز را تشخیص ندهد. در غیر این صورت زوجه حقّ خیار فسخ ندارد.21
از شرایط ذابح)ر ذبح( و نحر کننده حیوان)ر نحر( عاقل بودن است؛ از این رو، ذبح یا نحر حیوان توسط دیوانه صحیح نیست.22
در تسرّی احکام لقیط)ر لقیط( بر دیوانه گم شده اختلاف است.23
هرگاه بیّنه)ر بیّنه( بر ثبوت دینی بر ذمّه دیوانه شهادت دهد، در اینکه پذیرش آن منوط به قسم خوردن شهود است یا نه، اختلاف است.24
بر زن دیوانه و نیز بنابر مشهور، مرد دیوانهای که مرتکب یکی از محرّمات موجب حد، مثل زنا شدهاند، حد جاری نمیشود؛25 لیکن حد از دیوانهای که در زمان خردمندی مرتکب عمل یاد شده گشته و سپس دیوانه شده، ساقط نمیگردد.26
از شرایط ثبوت قصاص، عاقل بودن جانی است. از این رو، قاتل دیوانه قصاص نمیشود؛ بلکه عاقله او)ر عاقله( دیه مقتول را میپردازد. البته اگر قاتل در زمان ارتکاب قتل عاقل بوده و سپس دیوانه شده است، قصاص میشود.27
اگر عاقلی دیوانهای را بکشد، قصاص نمیشود؛ لیکن در صورت عمد یا شبه
عمد بودن قتل، دیه بر عهده خود او، و در قتل خطا بر عهده عاقله او است.
البته اگر عاقل در دفاع از خود در برابر تهاجم دیوانه چارهای جز کشتن او نداشته باشد، بنابر مشهور، خون مهاجم هدر و ذمّه مدافع بری از دیه است.28 برخی گفتهاند: دیه مقتول در این فرض از بیت المال پرداخت میشود.29
1. بحوث فی الفقه )صلاة الجماعة(/ 2 = 207. فرائد الاصول 126 /3 ؛ مصباح الفقاهة 234 /3 و 3 = 264 - 261. العروة الوثقی 312 /1 ؛ التنقیح )الطهارة( 4 = 379 - 378/3. جواهرالکلام 3 - 2/13 ؛ العروة الوثقی 5 = 537 /4 . جامع المدارک 446 /3 ؛ تذکرة الفقهاء 13 - 12 /10 ؛ غایة الآمال 328 /2 ؛ جواهر الکلام 6 = 4 /26 . جواهر الکلام 7 = 104 - 101 /26. الحدائق الناضرة 197 /5 ؛ جواهر الکلام 183 /38 44 /6 و 25 /39 ؛ مستمسک العروة 8 = 69 /4 . مستمسک العروة 42/1 ؛ الإجتهاد و التقلید )صدر(/ 9 = 105. جواهر الکلام 236 - 235 229 /17 .12 = 30 - 28 /15 .11 = 111 /14 .10 = 5 - 4 /2 ؛ مصباح الهدی 252 /11 ؛ مستمسک العروة 13 = 21 - 19 /10. جواهر الکلام 235 /17 و 236 .16 = 73 /21 .15 = 229/17 .14 = 440 /20 و 322 - 318 /30 .19 = 70 /22 .18 = 244 - 243 .17 = 242 ؛ مسالک الافهام 20 = 102 - 101 /8. جواهرالکلام 21 = 342 - 341/30. المقنعة/ 520 ؛ کتاب السرائر 22 = 611 /2. جواهر الکلام 25 = 201 /40 .24 = 148 /38 .23 = 97 /36. مبانی تکملة المنهاج 26 = 171 - 170 /1. جواهر الکلام 29 = 186 - 184 .28 = 179 - 177 /42 .27 = 342 /41. مبانی تکملة المنهاج 80 - 79 /2.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 692
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «جنون ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- لمم، مالیخولیا ( فقه )
- به لحاظ زمان جنون:
- جنون غیر متصل به صغر، جنون متصل به صغر
- به لحاظ سیاسات:
- جنون بعد از جنایت، جنون بعد از زنا، جنون شاهد، جنون قاضی، جنون مرتد
- به لحاظ عبادت کننده:
- جنون در اذان، جنون در اقامه، جنون در مشعر، جنون در وقوف، جنون مجاهد، جنون معتکف، جنون نمازگزار
- به لحاظ متعاملان:
- جنون بعد از ایلا، جنون شریک، جنون صاحب خیار، جنون متعاطیان، جنون متعاقدان رهن، جنون متعاقدان کفالت، جنون متعاقدان مضاربه، جنون متعاقدان ودیعه، جنون متعاقدان وصیت، جنون متعاقدان وکالت، جنون معیر، جنون موهوب له
- به لحاظ مجنون:
- جنون متوطن، جنون مقسم ترکه، جنون ملتقط، جنون ولی
- به لحاظ مدت جنون:
- جنون دائمی ( فقه )، جنون موقت ( فقه )
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جنون ( فقه ) به زیرصفحه جنون ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==magshow.php?kind=200
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 1 : صفحه 320
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 4 : صفحه 101
- المبسوط فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 26
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 16 : صفحه 99
- تبصرة المتعلمین : صفحه 153
- تحریرالمجله جلد 2-3 : صفحه 29
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 30
- ترمینولوژی حقوق : صفحه 200
- توضیح المسائل مراجع جلد 2 : صفحه 389، 391
- جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع جلد 3 : صفحه 362
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 5 : صفحه 140
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 1 : صفحه 408
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 13 : صفحه 2
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 26 : صفحه 4، 105
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 15 : صفحه 204، 207، 209، 213
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 19 : صفحه 541
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 37 : صفحه 209
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 1 : صفحه 17
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 2 : صفحه 99، 319
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 692
- فقه الامام جعفرالصادق جلد 1 : صفحه 55
- فقه الامام جعفرالصادق جلد 5 : صفحه 92، 257
- کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 1 : صفحه 107
- کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 2 : صفحه 612
- کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة جلد 2 : صفحه 349
- کشف الرموز فی شرح المختصر النافع جلد 1 : صفحه 552
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 1 : صفحه 87
- مختصرنافع : صفحه 237
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 1 : صفحه 27
- مهذب الاحکام جلد 2 : صفحه 248
- مهذب الاحکام جلد 21 : صفحه 118، 136
- مهذب الاحکام جلد 7 : صفحه 291
- موسوعة فقه عبدالله بن عباس : صفحه 539