تقدیم و تاخیر

توضیح مفهومی

تقدیم و تاخیر : جابه‌جا کردن یک لفظ از جایگاه طبیعی آن در کلام، از اسلوب بلاغی قرآن و از اسباب اجمال

'تقدیم و تأخیر' از اسلوب‌های معانی قرآن، و یکی از اسباب اجمال است. در قرآن‌کریم برخی الفاظ، مقدم یا مؤخر از جایگاه خویش در آیات آورده شده‌اند. این کار علاوه بر این که اصولی و کاملاً نظام‌مند است و بر اعجاز بیانی قرآن‌کریم دلالت دارد، بر زیبایی اسلوب و شیوایی تعبیر و حسن سبک نیز می‌افزاید. در باره جواز تقدیم و تأخیر میان علما اختلاف است.

در مقدم و مؤخر قرآن به دو وضعیت برمی‌خوریم:

1. به حسب ظاهر، معنای آیه مشکل است؛ اما وقتی دانستیم که از قبیل تقدیم و تأخیر است، معنای آن روشن می‌شود؛ مانند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنزَلَ عَلَی عَبْدِهِ الْکِتَابَ وَلَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجَا ** قَیِّمًا…» (کهف// 1 ـ 2) که در تقدیر چنین است: «أنزل علی عبده الکتاب قیماً ولم یجعل له عوجاً».

نمونه‌های دیگری از تقدیم و تأخیر که سبب اجمال آیه شده است به این شرح است: آیه: «یَسْأَلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْهَا» (اعراف//187) که در تقدیر: «یَسْأَلُونَکَ عَنْهَا کَأَنَّکَ حَفِیٌّ» است، و آیه: «وَلَوْلَا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّکَ لَکَانَ لِزَامًا وَأَجَلٌ مُسَمًّی» (طه//129) که در تقدیر: «وَلَوْ کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّکَ وَأَجَلٌ مُسَمًّی لَکَانَ لِزَامًا» است، و آیه: «حَتَّی تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِیمَ لِأَبِیهِ» (ممتحنه//4) که استثنای از صدر آیه، یعنی: «قَدْ کَانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِی إِبْرَاهِیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ» است.

2. تقدیم و تأخیر باعث ابهام در فهم معنا نشده است. در این صورت، سخن از علّت تقدیم و تأخیر است که فواید مختلفی برای آن برشمرده‌اند؛ مانند: تبرک، تشریف، تعظیم، مناسبت، ترغیب و برانگیختن و….

نیز ر.ک:اسباب تقدیم و تأخیر.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 233
2. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (38-47)
3. قرآن ثقل اکبر : صفحه (324-329)

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «تقدیم و تاخیر» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

تاخیر ( علوم قرآنی )، تقدم و تأخر ( علوم قرآنی )، مقدم و مؤخر

اعم

اسباب اجمال آیات، اسلوب معانی قرآن

وابسته

اسباب تقدیم و تاخیر

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تقدیم و تاخیر به زیرصفحه تقدیم و تاخیر/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آموزش علوم قرآن جلد 3 : صفحه 59
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (38-47)، 40، 139
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 213
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 233، 237، 238، 277، 284
• البرهان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (273-318)
• التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 148
• الجامع لاحکام القرآن جلد 1 : صفحه 59، 60، 61، 62
• قرآن ثقل اکبر : صفحه (324-329)