امر تدریجی ( اصول فقه )

توضیح مفهومی

امر تدریجی ( اصول فقه ) : شیء تدریجی الوجود؛ زمان و زمانیات

امر تدریجی، مقابل امر ' قارّ ' می‌باشد و آن، امری است که تمامی اجزای آن بالفعل در یک جا جمع نمی‌شود بلکه به تدریج پدید می‌آید و با موجود شدن هر جزء، جزء قبلی آن نابود می‌گردد، مثل: زمان و زمانیات.

بنابر این، خصوصیت امر تدریجی آن است که ثابت نبوده و در آن تصرّم وجود دارد؛ یعنی هر جزئی از آن، موجود و سپس نابود می‌گردد، آن گاه جزء دیگری جای آن را می‌گیرد و این امر تا همه اجزایش به پایان برسد، ادامه دارد.

نکته:

یکی از تنبیهات مطرح شده در باب استصحاب این است که آیا در زمان و زمانیات ـ مثل سخن گفتن و حرکت آب ـ استصحاب جاری می‌شود یا نه. از آن جا که اجزای زمان ثبات نداشته و از امور قارّ (ثابت) نمی‌باشد، بلکه متصرم و غیر قارّ به حساب می‌آید، این شبهه به وجود آمده که آیا در این امور، شک در بقا، محقّق می‌شود یا نه و آیا در جریان استصحاب، شک در بقا شرط است یا خیر.

' شیخ انصاری ' برای حل اشکال جریان استصحاب در زمان، دو راه حل پیشنهاد داده است:

1. گفته شود: در استصحاب، شک در بقا اعتبار ندارد، و درصورتی که اشکال شود که اگر اعتبار ندارد پس چرا استصحاب را به ' ابقاء ماکان ' تعریف می‌کنید، پاسخ داده می‌شود که ابقا در همه موارد استصحاب، اعتبار ندارد، بلکه در امور قارّ و غیر تدریجی معتبر است و چون استصحاب معمولاً در امور قار، جریان پیدا می‌کند، به ' ابقاء ماکان ' تعریف شده است. بنابراین، تعریف استصحاب ناظر به غالب افراد آن است.

2. ممکن است شک در بقا، با مسامحه عرفی، در مثل زمان و زمانیات نیز معتبر باشد؛ یعنی اگر چه در واقع و به دقت عقلی، در این گونه امور بقایی وجود ندارد، اما عرف با دید مسامحی، عنوان بقا را در مثل زمان و حرکت پیاده می‌کند؛ به بیان دیگر، بقا در استصحاب اعم از بقای حقیقی و مسامحی در نظر گرفته می‌شود.

منابع

1. سیری کامل در اصول فقه جلد 14 : صفحه (538-540)
2. ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 379
3. فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 644
4. الوصول الی کفایة الاصول جلد 5 : صفحه (127-131)
5. کفایة الاصول : صفحه 463
6. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «امر تدریجی ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

امر غیر قار، امور تدریجی ( اصول فقه )، امور غیر قار

وابسته

استصحاب امور تدریجی، امر قارّ

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه امر تدریجی ( اصول فقه ) به زیرصفحه امر تدریجی ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 238، 239
• الوصول الی کفایة الاصول جلد 5 : صفحه (127-131)
• ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 379
• تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 367
• حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 459
• سیری کامل در اصول فقه جلد 14 : صفحه (538-540)
• شرح اصول فقه جلد 4 : صفحه 30
• فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 644
• کفایة الاصول : صفحه 463
• منتقی الاصول جلد 2 : صفحه 453
• منتقی الاصول جلد 5 : صفحه 182