حذف احتباک

توضیح مفهومی

حذف احتباک : حذف بخشی از ابتدای کلام به قرینه آخر کلام و بر عکس

«حذف احتباک» از اقسام ایجاز حذف است و در لغت یعنی محکم و استوار ساختن، و در اصطلاح اهل بلاغت و معانی یعنی حذف کلمه یا بخشی از اول کلام که نظیر آن در آخر کلام آمده است، یا حذف چیزی از آخر کلام که نظیر آن در اول کلام باشد؛ مانند:

1. «وَمَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُواْ کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِمَا لاَ یَسْمَعُ إِلاَّ دُعَاء وَنِدَاء» (بقره// 171) که در تقدیر چنین است: «و مثل الانبیاء والکفار کمثل الذی ینعق و الذی ینعق به» که «انبیاء» از اول کلام حذف شده است و «الذی ینعق» بر آن دلالت دارد، و «الذی ینعق به» از آخر کلام حذف شده و «الذین کفروا» دالّ بر آن است.

2. «فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَأُخْرَی کَافِرَةٌ» (آل‌عمران// 13) که در تقدیر چنین است: «فئة مؤمنة تقاتل فی سبیل الله و اخری کافرة تقاتل فی سبیل الطاغوت» و محذوف به قرینه معلوم می‌شود.

سیوطی در ~الاتقان~ می‌گوید: این نوع حذف، از لطیف‌ترین و بدیع‌ترین انواع حذف است و کم هستند کسانی که متوجه این فن بلاغی بشوند. زرکشی در ~البرهان~ آن را ~حذف مقابلی~ نامیده است.

نیز ر.ک:ایجاز حذف.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 129
2. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 204
3. التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 385
4. محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 144
5. قرآن ثقل اکبر : صفحه 246

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «حذف احتباک» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

احتباک، حذف مقابلی

اعم

ایجاز حذف

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حذف احتباک به زیرصفحه حذف احتباک/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آموزش علوم قرآن جلد 3 : صفحه 204
• اسباب النزول جلد 3 : صفحه 144
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 204
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 129
• البرهان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 144
• التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 385، 464
• قرآن ثقل اکبر : صفحه 246
• محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 144