قاعده « عدم الدلیل دلیل العدم »

توضیح مفهومی

قاعده « عدم الدلیل دلیل العدم » : دلالت فقدان دلیل بر عدم تکلیف

قاعده ' عدم الدلیل دلیل العدم '، قاعده‌ای است که از طرف کسانی هم چون مرحوم ' محقق اول ' در مورد برائت عقلی، به آن استدلال شده و مفاد آن این است که هر گاه تکلیفی از راه ادله شرعی ثابت شد، شخص نسبت به آن مکلف است، اما هر گاه دلیلی بر تکلیف یافت نشد، دلیل بر آن است که تکلیفی متوجه شخص نیست و عدم الدلیل اعم است از این که اصلاً در واقع و لوح محفوظ، تکلیفی نباشد و یا این که باشد، ولی برای مکلف، دست‌رسی به آن ممکن نباشد.

مرحوم ' محقق اول ' در کتاب ' معتبر ' و ' معارج ' می‌گوید:

شرط اجرای این قاعده آن است که آن فعل مشکوک، از افعال عام البلوی باشد، زیرا در افعال عام البلوی، اگر حکمی بود حتماً ائمه (ع) آن را بیان می‌کردند و به ما هم می‌رسید، ولی چون بیانی به ما نرسیده، به عدم حکم حرمت و یا وجوب ظن پیدا می‌کنیم و در جایی که تحصیل علم متعذر است، ظن حجّت است.

مرحوم ' شیخ انصاری ' و دیگران به این استدلال اشکال نموده‌اند که: قاعده ' عدم الوجدان لایدل علی عدم الوجود ' گاهی موجب ظن به عدم حکم در واقع می‌شود، اما با دو شرط:

1. مسئله عام البلوی باشد؛

2. ظن وجود داشته باشد که برای نشر و بیان دلیل مانعی موجود نبوده، چه مانع از ناحیه شارع باشد ـ مثل این که شارع به خاطر مصلحتی سکوت نموده ـ چه از ناحیه امام (ع) باشد که به دلیل تقیه سکوت کرده باشد و چه از ناحیه اصحاب ائمه (ع) باشد، که به خاطر خوف از جانشان سکوت کرده باشند.

وی می‌گوید: اگر این شرایط موجود باشد، بر عدم حکم ظن پیدا می‌شود، اما دلیلی بر حجیت چنین ظنی نداریم. علاوه بر آن، این مطلب ربطی به اصالت برائت عقلی ندارد، زیرا عدم الدلیل، دلیل ظنی برای عدم حکم است، در حالی که اصل برائت عقلی یک حکم قطعی عقلی است، نه ظنی.

منابع

1. فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه (99-100)
2. دانشنامه حقوقی جلد 2 : صفحه 42
3. شرح رسائل جلد 2 : صفحه (388-395)
4. فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 356
5. بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 25
6. مفاتیح الاصول : صفحه 518
7. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «قاعده « عدم الدلیل دلیل العدم »» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

اصالت ( عدم الدلیل دلیل العدم )، اصل ( عدم الدلیل دلیل العدم )

وابسته

اصل برائت ( اصول فقه )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قاعده « عدم الدلیل دلیل العدم » به زیرصفحه قاعده « عدم الدلیل دلیل العدم »/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الذریعة الی اصول الشریعة جلد 2 : صفحه 357
• المحصول فی علم اصول الفقه جلد 6 : صفحه 161، 168، 171
• الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 199
• بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 25
• دانشنامه حقوقی جلد 2 : صفحه 42
• شرح رسائل جلد 2 : صفحه (388-395)
• فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 356، 358
• فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه (99-100)
• مفاتیح الاصول : صفحه 518
• نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 199