نمایش مبدأ برای معانی حسن و قبح ( اصول فقه )

== توضیح مفهومی ==

'''معانی حسن و قبح ( اصول فقه )''' : معانی مختلف وتعیین محل نزاع میان متکلمان

حسن و قبح در سه معنای مختلف به کار می‌رود:

أ. حسن و قبح به معنای کمال و نقص؛ برای مثال، وقتی گفته می‌شود: ' فلان امر حسن است ' یعنی برای نفس انسان کمال است، و یا وقتی گفته می‌شود: ' فلان امر قبیح است '؛ یعنی برای نفس نقص به شمار می‌آید.

حسن و قبح به این معنا، هم وصف افعال اختیاری انسان است و هم وصف متعلقات افعال انسان.

حسن و قبح به این معنا مورد نزاع عدلیه و اشاعره نیست، بلکه اشاعره نیز قبول دارند که حسن و قبح به معنای کمال و نقصان، یک امر عقلی است و عقل در فهم آن مستقل است.

ب. حسن و قبح به معنای لذت و ألم یا ملائمت و منافرت با نفس؛ برای مثال، وقتی گفته می‌شود: ' فلان امر قبیح است ' یعنی با طبع انسان ناسازگار بوده و انسان از آن تنفر دارد، و یا وقتی گفته می‌شود: ' فلان امر حسن است ' یعنی با طبع انسان سازگاری داشته و برای او خوشایند است. حسن و قبح به این معنا، هم وصف افعال اختیاری انسان قرار می‌گیرد و هم وصف متعلقات افعال انسان. به لحاظ حسن و قبح به این معنا، اشیا به سه دسته تقسیم می‌شود:

1. اموری که بالفعل دارای حسن یا قبح می‌باشد؛

2. اموری که بالفعل نه حُسن دارد و نه قبح، ولی به لحاظ عواقب خوب یا بدی که دارد، انسان آنها را به خوبی و بدی متصف می‌کند؛

3. اموری که بالفعل قبیح بوده و نفس از آنها متنفر است، ولی به لحاظ عواقب مثبت و خوبی که دارد، عقل آن را نیکو می‌شمارد، مانند: خوردن داروی تلخ که بالفعل مورد تنفر است.

حسن و قبح به این معنا نیز مورد نزاع عدلیه و اشاعره نیست.

ج. حسن و قبح به معنای مدح و ذم؛ برای مثال، وقتی گفته می‌شود: ' فلان کار حسن است ' یعنی فاعل آن نزد عقلا مستحق مدح و ستایش است، و یا وقتی گفته می‌شود ' فلان کار قبیح است ' یعنی فاعل آن نزد عقلا مستحق ذم و نکوهش است. حسن و قبح به این معنا مخصوص افعال اختیاری است.

نزاع اشاعره و عدلیه در این معنای حسن و قبح است؛ اشاعره معتقدند عقل عقلا جدای از بیان شارع نمی‌تواند درک کند این کار حسن است یا قبیح، ولی عدلیه می‌گویند: عقل عقلای عالم به طور مستقل این معنا را درک می‌کند.

میان معانی سه گانه حسن و قبح رابطه عام و خاص مطلق برقرار است؛ به این معنا که برخی از کارها ممکن است دارای حسن و قبح به هر سه معنا باشد، مانند: علم آموزی و احسان که هم کمال برای نفس است و هم خوشایند آن، و هم نزد عقلا سبب استحقاق مدح می‌گردد، و برخی از کارها امکان دارد یکی از معانی سه گانه حسن و قبح را داشته باشد، مانند: غنا و آوازخوانی که به خاطر ملائمت و خوشایندی با نفس پسندیده است، ولی حسن به معنای اول و سوم نیست؛ یعنی آوازخوانی یک کمال برای نفس نیست و عقلا نیز حکم به بایسته بودن غنا نمی‌کنند.

نکته:

برخی برای حسن و قبح چهار معنا بر شمرده و معتقدند حسن در معنای مصلحت و قبح در معنای مفسده نیز به کار می‌رود <ref>المعجم الاصولی : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5771/index.htm#511 511]</ref>.
{{پانوشت}}
=== منابع ===
#الاجتهاد اصوله و احکامه : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5100/index.htm#93 93]
#اصول الفقه جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_1.htm#210 210]
#المحصول فی علم اصول الفقه جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/896/896_1.htm#123 123]
#هدایه المسترشدین فی شرح معالم الدین : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/860/index.htm#433 433]
#[http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/12733 فرهنگ نامه اصول فقه]
== اصطلاح‌نامه ==
=== وابسته ===
:[[وابسته::حسن و قبح ( اصول فقه )]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع::اصول الفقه جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_1.htm#210 210]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_1.htm#211 211]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_1.htm#212 212]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_1.htm#213 213]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_1.htm#214 214]
*[[منبع::الاجتهاد اصوله و احکامه]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5100/index.htm#93 93]
*[[منبع::الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1174/1174_1.htm#72 72]
*[[منبع::الاصول العامة للفقه المقارن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/886/index.htm#282 282]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/886/index.htm#283 283]
*[[منبع::المحصول فی علم اصول الفقه جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/896/896_1.htm#123 123]
*[[منبع::المعجم الاصولی]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5771/index.htm#511 511]
*[[منبع::انوار الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_2.htm#496 496]
*[[منبع::شرح اصول فقه جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5109/5109_2.htm#30 30]
*[[منبع::هدایه المسترشدین فی شرح معالم الدین]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/860/index.htm#433 433]
[[رده:معانی حسن و قبح ( اصول فقه )]]
[[کد::143108| ]]