نمایش مبدأ برای قاعده نفی عسر و حرج ( اصول فقه )

== توضیح مفهومی ==

'''قاعده نفی عسر و حرج ( اصول فقه )''' : سقوط تکلیف شاقِّ غیر قابل تحمّل به حسب عادت

قاعده نفی عسر و حرج، از قواعد فقهی بوده و به این معنا است که هرگاه تکلیفی دارای مشقت و دشواری شدیدی باشد که تحمل آن عادتاً برای مکلف سخت است، آن تکلیف ساقط می‌گردد.

بنابراین، غسل کردن در سرمای شدید یا روزه ماه رمضان در حق مریض یا پیر در صورتی که از تحمل عادی آن‌ها فراتر باشد، واجب نیست.

توضیح:

' حرج ' در لغت به معنای ضیق، محدودیت و در تنگنا قرار گرفتن است و ' عسر ' نیز در لغت به معنای سختی و دشواری، مقابل ' یسر ' به معنای آسانی و راحتی، است. به نظر مرحوم ' نراقی ' حرج، شدیدتر از عسر است و نسبت میان آن دو، عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی هر حرجی عسر است ولی هر عسری حرج نیست.

درباره حد و اندازه مشقتی که باعث سقوط تکلیف می‌گردد، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ برخی اعتقاد دارند عسر و حرج باید ' شدید ' باشد، برخی برای آن قید ' فاحش ' و برخی دیگر قید ' عادتاً غیر قابل تحمل ' را ذکر کرده‌اند.

از سخنان مرحوم ' صاحب جواهر ' بر می‌آید که ملاک، عسر و حرجی است که شدید و عادتاً غیر قابل تحمل باشد.

نکته اول:

عسر و حرج درجات متفاوتی دارد:

گاهی کار آن چنان دشوار می‌شود که انجام آن نامقدور می‌گردد؛ این گونه موارد، در زیر عنوان ' تکلیف مالایطاق ' و غیر مقدور قرار گرفته و از تحت قاعده ' لا حرج ' بیرون می‌آید.

گاهی کاری غیر مقدور نیست، ولی انجام آن، موجب اختلال نظام جامعه می‌گردد، مانند این که فردی برای قصاص از دیگری بدون مراجعه به مراجع صالح قضایی شخصاً اقدام کند، که این نیز از تحت قاعده ' لا حرج ' خارج است.

گاهی کاری مقدور است و موجب به هم ریختن نظام هم نیست، ولی موجب ضرر و زیان می‌شود؛ این گونه کارها مشمول قاعده ' لاضرر ' می‌باشد.

گاهی کاری مقدور، ولی دشوار و دارای مشقت زیاد است، به گونه‌ای که از نظر عرف قابل تحمل نیست؛ این مورد تحت قاعده ' لاحرج ' قرار می‌گیرد.

نکته دوم:

به تعدادی از آیات و روایات، برای اثبات این قاعده استدلال شده است:

1. ' جاهدوا فی الله حق جهاده هو اجتباکم و ما جعل علیکم فی الدین من حرج…؛ در راه خدا کوشش فراوان و شایسته به کار ببندید، خداوند شما را برگزید و در احکام دین، حکم حرجی بر شما مقرر ننمود '. <ref>القرآن الکریم سوره 22 ، آیه [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1/index.htm 77]</ref>

2. ' ما یرید الله لیجعل علیکم من حرج؛ خداوند اراده قرار دادن حرج را بر شما ننموده است '. <ref>القرآن الکریم سوره 5 ، آیه [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1/index.htm 6]</ref>

3. ' یرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر؛ خداوند بر شما آسانی را اراده کرده است نه سختی را ' <ref>القرآن الکریم سوره 2 ، آیه [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1/index.htm 158]</ref> .

4. روایت ابوبصیر از امام صادق (ع) که حضرت در جواب پرسشی درباره چگونگی استفاده از برکه‌ای که آب زیادی در آن جمع شده است و پلیدی هایی در آن ریخته شده است، فرمود: '… اخرج الماء بیدک ثم توضأ، فان الدین لیس بمضیق، فان الله یقول: ما جعل علیکم فی الدین من حرج؛ سطح آب را با دست باز کن، آب را بیرون بیاورد و وضو بگیر، زیرا اسلام سخت نمی‌گیرد و خداوند می‌فرماید: در دین حرجی بر شما قرار داده نشده است '.

نکته سوم:

در این که عسر و حرج، شخصی است یا نوعی، اختلاف وجود دارد؛ بیشتر صاحب نظران برآن‌اند که ملاک، عسر و حرج شخصی (عسر و حرجی که شخص خاص نتواند آن را تحمل کند) است، نه عسر و حرج نوعی (عسر و حرجی که نوع مردم نتوانند آن را تحمل کنند).
{{پانوشت}}
=== منابع ===
#عوائد الایام : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/103/index.htm#57 57]
#الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1170/index.htm#137 137]
#منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 4 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1184/1184_4.htm#587 587]
#مقالات اصولی : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1175/index.htm#86 86]
#انوار الاصول جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_2.htm#477 477]
#القواعد الفقهیة جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5186/5186_1.htm#159 159]
#انوار الاصول جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_1.htm#342 342]
#اصطلاحات الاصول : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#212 212]
#فرهنگ معارف اسلامی جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5138/5138_3.htm#489 489]
#[http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/12733 فرهنگ نامه اصول فقه]
== اصطلاح‌نامه ==
=== مترادفات ===
از واژه «'''قاعده نفی عسر و حرج ( اصول فقه )'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::قاعده عسر و حرج]]، [[بج::قاعده لاحرج]]، [[بج::قاعده نفی حرج]]
=== اعم ===
:[[اعم::قواعد فقهی ( اصول فقه )]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::احتیاط تام]]، [[وابسته::اِجزا]]، [[وابسته::قاعده لاضرر ( اصول فقه )]]، [[وابسته::قاعده میسور ( اصول فقه )]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع::اجود التقریرات جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#132 132]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#134 134]
*[[منبع::اصطلاحات الاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#212 212]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#213 213]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#214 214]
*[[منبع::الاصول العامة للفقه المقارن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/886/index.htm#663 663]
*[[منبع::الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1170/index.htm#137 137]
*القرآن الکریم سوره 2 ، آیه [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1/index.htm 158]
*القرآن الکریم سوره 22 ، آیه [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1/index.htm 77]
*القرآن الکریم سوره 5 ، آیه [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1/index.htm 6]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1/index.htm 9]
*[[منبع::القواعد الفقهیة جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5186/5186_1.htm#159 159]
*[[منبع::المحکم فی اصول الفقه جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_3.htm#309 309]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_3.htm#311 311]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_3.htm#316 316]
*[[منبع::المحکم فی اصول الفقه جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_4.htm#327 327]
*[[منبع::انوار الاصول جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_1.htm#342 342]
*[[منبع::انوار الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_2.htm#477 477]
*[[منبع::تهذیب الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#155 155]
*[[منبع::حقایق الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/871/871_2.htm#161 161]
*[[منبع::علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2171/index.htm#242 242]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2171/index.htm#341 341]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2171/index.htm#345 345]
*[[منبع::عوائد الایام]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/103/index.htm#57 57]
*[[منبع::فرائد الاصول جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_1.htm#182 182]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_1.htm#196 196]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_1.htm#338 338]
*[[منبع::فرائد الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_2.htm#430 430]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_2.htm#538 538]
*[[منبع::فرهنگ معارف اسلامی جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5138/5138_3.htm#489 489]
*[[منبع::فوائد الاصول جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_3.htm#249 249]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_3.htm#255 255]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_3.htm#263 263]
*[[منبع::کفایة الاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#358 358]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#363 363]
*[[منبع::مقالات اصولی]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1175/index.htm#86 86]
*[[منبع::منتقی الاصول جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_1.htm#30 30]
*[[منبع::منتقی الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_2.htm#69 69]
*[[منبع::منتقی الاصول جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_4.htm#340 340]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_4.htm#343 343]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_4.htm#345 345]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_4.htm#347 347]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_4.htm#348 348]
*[[منبع::منتقی الاصول جلد 5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#468 468]
*[[منبع::منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1184/1184_4.htm#587 587]
*[[منبع::نهایة الاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1226/index.htm#550 550]
[[رده:قاعده نفی عسر و حرج ( اصول فقه )]]
[[کد::115703| ]]