نمایش مبدأ برای قاعده لاضرر ( اصول فقه )

== توضیح مفهومی ==

'''قاعده لاضرر ( اصول فقه )''' : نفی مشروعیت هر گونه ضرر و اضرار در اسلام

قاعده لا ضرر، از قواعد مشهور فقهی است که در بیشتر ابواب فقه کاربرد دارد و مضمون آن این است که هرگونه ضرر و اضرار در اسلام نفی شده است.

برای اثبات این قاعده، به ادله قرآنی، روایی و عقلی، استدلال شده که به بعضی از آنها اشاره می‌گردد:

1. آیه: «'''لا تضار والدة بولدها و لامولود له بولده) '''»1) . این آیه، مادران و پدران را از ضرر رساندن به فرزندانشان نهی کرده است؛ (بنا به تفسیر دیگر، آیه، هر یک از والدین را از ضرر زدن به دیگری، به واسطه فرزندشان، نهی نموده است) . بنابر این، از آیه فهمیده می‌شود که ضرر زدن هر کسی به دیگری، ممنوع و ناروا است.

2. معروف ترین حدیثی که به آن استدلال شده، داستان ' سمرة بن جندب ' است که در ذیل آن عبارت ' لا ضرر و لا ضرار ' آمده است. مرحوم ' کلینی ' در کتاب ' اصول کافی از ' ابن مسکان ' و او از ' زراره ' نقل می‌کند که امام باقر (ع) فرموده است:

' در زمان رسول خدا (ص) ، شخصی به نام سمرة بن جندب در جوار خانه فردی از انصار، درخت خرمایی داشت که آمد و رفت وی از درون زمین آن مرد انصاری بود. سمرة بن جندب برای رسیدگی به آن درخت به دفعات و سرزده به زمین مرد انصاری می‌رفت و به این ترتیب مزاحمت ایجاد می‌کرد تا این که صاحب خانه به سمرة گفت: تو بی خبر و بدون اذن به خانه ام می‌آیی و مزاحمت ایجاد می‌کنی، پس از این، هنگام آمد و شد اجازه بگیر. سمره گفت: چنین نمی‌کنم. مرد انصاری به حضرت رسول (ص) شکایت برد. حضرت به سمره فرمود: از این پس، اذن بگیر. سمره نپذیرفت، حضرت فرمود: از این درخت صرف نظر کن و من در برابر آن، درختی با همان اوصاف در جای دیگر به تو می‌دهم. سمره نپذیرفت، حضرت فرمود: ده درخت در مقابل آن می‌دهم، باز هم قبول نکرد. فرمود: درختی در بهشت به تو می‌دهم. سمره باز هم نپذیرفت، تا این که حضرت فرمود:

«'''انک رجل مضار و لا ضرر و لا ضرار علی مؤمن'''»' تو مرد سخت گیر و آسیب رسانی هستی و مؤمن نباید به کسی ضرر بزند '، بعد از آن دستور داد آن درخت را از ریشه کندند و جلوی سمره انداختند.

در جایی دیگر، این روایت با اندکی اختلاف، نقل شده است، به این صورت که حضرت به آن مرد انصاری فرمود: ' اذهب فاقلعها و ارم بها وجهه فانه لا ضرر و لا ضرار ' برو آن را بکن و نزد او بینداز، زیرا ضرر و ضرار نیست '.

روایات قاعده لاضرر در حد تواتر است. در روایات امامیه، قاعده لا ضرر با سه عبارت، بیان شده است:

1. لا ضرر و لا ضرار؛

2. لا ضرر و لا ضرار علی مؤمن؛

3. لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام.

درباره معنای سه کلمه ' لا ' و ' ضرار ' و ' ضرر ' سخن بسیار گفته شده و معانی متفاوتی احتمال داده شده است. منشأ آن اختلاف‌ها، این است که ظاهر عبارت ' لا ضرر و لا ضرار ' بر نفی هر گونه ضرر در اسلام دلالت می‌کند، و این در حالی است که در عالم خارج بالوجدان ضرر وجود دارد. به همین دلیل، در معنا کردن این جمله میان فقها اختلاف است. در ذیل به چهار نظر مشهور اشاره می‌شود:

1. مرحوم ' شیخ انصاری ' منظور از نفی ضرر را نفی احکام ضرری می‌داند؛ یعنی ' لا ' در معنای نفی به کار رفته و کلمه ' حکم ' را باید در تقدیر گرفت؛ بنابراین، مراد این است که ' لا حکم ضرری فی الاسلام '.

2. مرحوم ' آخوند خراسانی ' منظور از قاعده لا ضرر را نفی حکم به لسان نفی موضوع دانسته که مانند آن در اخبار، فراوان است، مثل: ' لا شک لکثیر الشک '؛ به بیان دیگر، موضوعات دارای حکم، اگر با عنوان اولیه خود، سبب ضرر بشوند، حکم آنها برداشته می‌شود؛ پس موضوعاتی مانند بیع و وضو که احکامی مانند وجوب و لزوم دارند، اگر موجب زیان گردند، احکام آنها برداشته می‌شود؛ یعنی اگر وضو موجب ضرر گردد، حکم وجوب آن برداشته می‌شود.

3. مرحوم ' نراقی ' می‌گوید: منظور، نفی ضرر غیر متدارک است؛ یعنی هر کس به دیگری ضرر بزند، موظف است آن را تدارک و تلافی کند و ضرری که جبران نداشته باشد در اسلام وجود ندارد.

4. نظر مرحوم ' شریعت اصفهانی ' این است که ' لا ' در روایت، ' لا ' ی ناهیه بوده و در معنای مجازی استعمال شده است؛ یعنی نباید کسی به دیگری ضرر بزند. مرحوم ' امام خمینی ' این عقیده را قبول دارد و این نهی را نهی حکومتی می‌داند.
{{پانوشت}}
=== منابع ===
#عوائد الایام : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/103/index.htm#15 15]
#فرهنگ معارف اسلامی جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5138/5138_3.htm#489 489]
#اصطلاحات الاصول : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#203 203]
#کفایة الاصول : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#430 430]
#منهاج الاصول جلد 4 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5742/5742_4.htm#336 336]
#مصباح الاصول جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_2.htm#518 518]
#منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 6 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1184/1184_6.htm#491 491]
#منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 4 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1184/1184_4.htm#588 588]
#منتقی الاصول جلد 5 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#381 381]
#مقالات اصولی : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1175/index.htm#86 86]
#انوار الاصول جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#243 243]
#الرسائل جلد -1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1186/1186_-1.htm#7 7]
#فرائد الاصول جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_2.htm#533 533]
#فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5153/index.htm#269 269]
#فوائد الاصول جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_3.htm#261 (261-264)]
#[http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/12733 فرهنگ نامه اصول فقه]
== اصطلاح‌نامه ==
=== مترادفات ===
از واژه «'''قاعده لاضرر ( اصول فقه )'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::قاعده ضرر ( اصول فقه )]]، [[بج::قاعده ضرر و ضرار]]، [[بج::قاعده لاضرر و لاضرار]]، [[بج::قاعده نفی ضرر]]
=== اعم ===
:[[اعم::قواعد فقهی ( اصول فقه )]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::اضرار به نفس]]، [[وابسته::تعارض ادله احکام و قاعده لا ضرر]]، [[وابسته::تعارض ضررین]]، [[وابسته::شرایط اصول عملی]]، [[وابسته::قاعده نفی عسر و حرج ( اصول فقه )]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع::اصطلاحات الاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#203 203]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#204 204]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#205 205]
*[[منبع::الرسائل جلد -1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1186/1186_-1.htm#7 7]
*القرآن الکریم سوره 2 ، آیه [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1/index.htm 234]
*[[منبع::القواعد و الفوائد جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/331/331_1.htm#123 123]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/331/331_1.htm#141 141]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/331/331_1.htm#143 143]
*[[منبع::المحصول فی علم اصول الفقه جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/896/896_6.htm#97 97]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/896/896_6.htm#105 105]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/896/896_6.htm#108 108]
*[[منبع::انوار الاصول جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#243 243]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#245 245]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#246 246]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#247 247]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#248 248]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#263 263]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#272 272]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#275 275]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#283 283]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#289 289]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#291 291]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#292 292]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#295 295]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#296 296]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#297 297]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#298 298]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#299 299]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#300 300]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#302 302]
*[[منبع::بحوث فی علم الاصول جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_1.htm#24 24]
*[[منبع::بحوث فی علم الاصول جلد 5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#433 433]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#434 434]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#439 439]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#443 443]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#448 448]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#450 450]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#459 459]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#460 460]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#461 461]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#468 468]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#471 471]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#477 477]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#478 478]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#481 481]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#485 485]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#486 486]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#489 489]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#490 490]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#491 491]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#494 494]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#496 496]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#510 510]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#511 511]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_5.htm#512 512]
*[[منبع::تسدید الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#264 264]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#266 266]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#269 269]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#272 272]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#277 277]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#278 278]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#279 279]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#280 280]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#281 281]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#282 282]
*[[منبع::تهذیب الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#440 440]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#441 441]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#447 447]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#449 449]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#452 452]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#454 454]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#458 458]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#459 459]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#465 465]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#466 466]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#473 473]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#478 478]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#481 481]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#487 487]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#490 490]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#492 492]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#498 498]
*[[منبع::حقایق الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/871/871_2.htm#373 373]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/871/871_2.htm#375 375]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/871/871_2.htm#378 378]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/871/871_2.htm#379 379]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/871/871_2.htm#380 380]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/871/871_2.htm#384 384]
*[[منبع::علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2171/index.htm#341 341]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2171/index.htm#342 342]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2171/index.htm#343 343]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2171/index.htm#344 344]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2171/index.htm#345 345]
*[[منبع::عوائد الایام]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/103/index.htm#15 15]
*[[منبع::فرائد الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_2.htm#533 533]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_2.htm#534 534]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_2.htm#535 535]
*[[منبع::فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5153/index.htm#269 269]
*[[منبع::فرهنگ معارف اسلامی جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5138/5138_3.htm#489 489]
*[[منبع::فوائد الاصول جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_3.htm#261 (261-264)]
*[[منبع::کفایة الاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#430 430]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#431 431]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#432 432]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#433 433]
*[[منبع::مصباح الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_2.htm#518 518]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_2.htm#530 530]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_2.htm#533 533]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_2.htm#536 536]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_2.htm#540 540]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_2.htm#559 559]
*[[منبع::مقالات اصولی]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1175/index.htm#86 86]
*[[منبع::منتقی الاصول جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_1.htm#30 30]
*[[منبع::منتقی الاصول جلد 5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#381 381]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#383 383]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#384 384]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#389 389]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#398 398]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#400 400]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#401 401]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#411 411]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#415 415]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#420 420]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#421 421]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#427 427]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#437 437]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#438 438]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#440 440]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#443 443]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#445 445]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#450 450]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#452 452]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#457 457]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#458 458]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#460 460]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#461 461]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#465 465]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#474 474]
*[[منبع::منتقی الاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/index.htm#381 381]
*[[منبع::منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1184/1184_4.htm#588 588]
*[[منبع::منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1184/1184_6.htm#491 491]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1184/1184_6.htm#493 493]
*[[منبع::منهاج الاصول جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5742/5742_4.htm#336 336]
*[[منبع::نهایة الاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1226/index.htm#550 550]
*[[منبع::نهایة الافکار جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_3.htm#199 199]
[[رده:قاعده لاضرر ( اصول فقه )]]
[[کد::115672| ]]