نمایش مبدأ برای خراج ( خاص )

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

خراج

خَراج: مالیات اراضی.

خراج مالیاتی است که از سوی دولت اسلامی بر زمینهای خراجی مقرر می‏گردد. منظور از زمینهای خراجی زمینهایی است که به عموم مسلمانان تعلّق دارد و آن دو قسم است:

1. زمینهای آبادی که با قهر و غلبه بر کفّار از آنان گرفته شده است.

2. زمینهای آباد گرفته شده از کفّار از طریق مصالحه بر آنها، بدین گونه که زمینهای مورد مصالحه از آنِ مسلمانان باشد و کفّار تنها حقّ سکونت در آنها را داشته باشند. 1

خراج هرچند به معنای مطلقِ مالیاتِ اراضی خراجی است؛ خواه مالیات، سهمی از محصول زمین - مثلا نصف یا ثلث آن - باشد یا مقداری مال معین از غیر آن؛ لیکن گاه در کلمات فقها همراه 'مقاسمه' به کار رفته، که مراد از آن، مقداری مال از غیر محصول زمین خراجی است و مراد از 'مقاسمه' سهمی از محصول زمین می‏باشد) ر مقاسمه (.

مفهوم خراج در این کاربرد، مفهومی خاص است. 2 از این عنوان در بابهای زکات، تجارت، مزارعه، مساقات و اجاره سخن گفته‏اند. برخی نیز درباره آن رساله‏ای مستقل نوشته‏اند.

حکم: خراج در زمان حضور و مبسوط الید بودن معصوم علیه السّلام یا نایب خاصّ وی، باید به او پرداخت گردد و در شرایط تقیّه) ر تقیّه (و حاکمیت طاغوت؛ اعمّ از عصر حضور و غیبت، پرداخت آن به حاکم جائر، جایز و موجب برائت ذمّه پرداخت کننده است؛ هرچند بر جائر حرام است در آن تصرف کند.

در فرض عدم تقیّه، آن را به فقیه جامع الشّرایط در عصر غیبت می‏پردازد. از بعضی، در عصر غیبت اختصاص جواز دفع آن به حاکم جائر نقل شده است. از برخی نیز در فرض عدم تسلّط حاکم جائر، حلال بودن خراج بر شیعیان نقل شده است. 3

خریدن اموال خراجی از حاکم جائر و نیز دیگر معاملات و معاوضات با آن، همچنین قبول آن به عنوان هبه و جایزه برای شیعیان جایز است. 4

مقدار خراج: خراج مقدار معیّنی ندارد و اندازه آن بستگی به نظر ولیّ امر مسلمانان دارد که به اقتضای مصلحت تعیین می‏کند. 5

مصرف خراج: خراج از منابع بیت المال) ر بیت المال (به شمار می‏رود؛ از این رو، مصرف آن نیازهای عمومی مسلمانان، اعم از فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است، مانند حراست از مرزها، حقوق کارگزاران دولت، ساختن مدرسه، بیمارستان، پل و مانند آنها. 6

دیگر احکام: ادای خراج از زکات کفایت نمی‏کند؛ از این رو، با پرداخت خراج زمین، پرداخت زکات محصول آن نیز پس از خارج کردن سهم حاکم از محصول زمین و رسیدن باقی مانده به حدّ نصاب واجب خواهد بود.

در اینکه حکم یاد شده) وجوب زکات پس از خارج کردن سهم حاکم از محصول و رسیدن باقی مانده به حدّ نصاب (در خراج به معنای خاص نیز جاری است یا تنها به مقاسمه - که مالیات بر محصول زمین است نه

چیزی دیگر - اختصاص دارد، اختلاف است. 7 البته بنابر قول مشهور که هزینه انجام گرفته در زراعت زمین را استثنا کرده و زکات را در باقی مانده در صورت رسیدن به حدّ نصاب، واجب می‏دانند، خراج نیز از مئونه) ر مئونه (محسوب می‏شود. بنابر این، اختلاف یاد شده بر اساس قول مقابل مشهور ثمره پیدا می‏کند. 8

پرداخت خراج زمین در مزارعه9) ر مزارعه (، مساقات10) ر مساقات (و اجاره11) ر اجاره (بر عهده مالک است، مگر آنکه در قرار داد به گونه‏ای دیگر شرط شده باشد.

1. جواهر الکلام 174 /21؛ کتاب المکاسب 2 239 /2. مسالک الافهام 142 /3؛ جواهر الکلام 180 /22؛ منهاج الصالحین) خویی (3 11 - 10 /2. جواهرالکلام 184 - 180. 4 199 -196 /22؛ تحریر الوسیلة 5 504 /1. رسائل المحقق الکرکی 267 /1؛ جواهر الکلام 6 199 /22. جواهر الکلام 233 /15. 7 201 - 200 /22؛ العروة الوثقی 8 71 - 70 /4. مصباح الهدی 9 31 - 30 /10. جواهر الکلام 11 90. 10 44 - 43 /27. مستمسک العروة 190 /12.
=== منابع ===
#فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_3.htm#440 440]
== اصطلاح‌نامه ==
=== یادداشت دامنه ===
[[یادداشت دامنه::مالیات نقدی که از طرف دولت بر زمین‌های خراجی تعیین می‏گردد و کسانی که روی آن زمینها کار می‏کنند، موظف هستند هر سال همان مبلغ را به خزانه دولت واریز نمایند، مثلاً بر هر جریب زمین مبلغ ده دینار خراج بپردازند.]]
=== اعم ===
:[[اعم::مالیات اراضی خراجی]]
=== اخص ===
:[[اخص::خراج زمین مزارعه]]، [[اخص::خراج زمین مساقات]]، [[اخص::خراج مأخوذ توسط سلطان]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::تصرف جائر در خراج]]، [[وابسته::تمایز خمس با مالیات]]، [[وابسته::جزیه ( قرار داد )]]، [[وابسته::خراج مال زکوی]]، [[وابسته::ضمان خراج]]، [[وابسته::عامل خراج]]
== منابع ==
*[[منبع::الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة جلد 21]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/94/94_21.htm#336 336]
*[[منبع::تحریرالوسیله جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/226/226_1.htm#640 640]
*[[منبع::جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 7]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/66/66_7.htm#330 330]
*[[منبع::فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_3.htm#440 440]
*[[منبع::مستمسک العروة الوثقی جلد 13]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/147/147_13.htm#119 119]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/147/147_13.htm#121 121]
[[رده:خراج ( خاص )]]
[[کد::209577| ]]