نمایش مبدأ برای تأویل قرآن ( علوم قرآنی )

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

'''تأویل قرآن ( علوم قرآنی )''' : واقع و حقیقت معانی آیات، در قالب علت غایی یا نتیجه یا وقوع خارجی عمل یا خبر

کلمه «تأویل» در هفت سوره قرآن و هفده بار به کار رفته است. «تأویل»- از ریشه «أول» به‌ معنای رجوع و ارجاع- در قرآن هم در معنای لازم و هم متعدی، و گاهی نیز به معنای اسم مفعول به کار رفته است؛ یعنی مآل شیء و چیزی که بازگشت شیء به آن است.

«تأویل» واقع و خارج یک عمل و یک خبر است که گاهی به‌ صورت علت غایی و نتیجه و گاهی به صورت وقوع خارجی متجلی می‌شود و به عمل و خبر برمی‌گردد؛ مثلاً حضرت یوسف (ع) در خواب دید یازده ستاره و خورشید و ماه بر او سجده می‌کنند. پس از سال‌ها رنج و زحمت که در مصر به مقام بزرگ رسید، چون خانواده‌اش به مصر منتقل شدند، یازده برادر و پدر و مادرش بر او خضوع کردند، و گفت: «'''وَقَالَ یَا أَبَتِ هَذَا تَأْوِیلُ رُؤْیَایَ'''»؛ «و (یوسف) گفت‌ای پدر این است تعبیر خواب پیشین من» (یوسف// 100) . در این‌جا خواب دیدن به صورت یک خبر، و تأویل، وقوع خارجی آن است.

در داستان حضرت موسی (ع) و خضر نبی (ع) که کشتی را سوراخ کرد و طفلی را کشت و دیواری را مرمت کرد، موسی (ع) به هر سه عمل اعتراض کرد؛ خضر (ع) پس از توضیح گفت: «'''ذَلِکَ تَأْوِیلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَیْهِ صَبْرًا'''»؛ «این بود تاویل آنچه که نتوانستی بر آن شکیبایی ورزی» (کهف// 82) . در این‌جا قضیه برعکس ماجرای حضرت یوسف است؛ آن‌جا اول خبر بود، بعد وقوع خارجی، و در این‌جا اول وقوع است، بعد خبر و توضیح علل. در این‌جا تأویل به‌معنای علت غایی و غرض است.

در آیه «'''وَأَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً'''»؛ «و چون پیمانه می‏کنید پیمانه را تمام دهید و با ترازوی درست بسنجید که این بهتر و خوش فرجام‏تر است» (اسراء// 35) تأویل به‌معنای نتیجه و عاقبت امر است. پس «تأویل»، ناظر به یک واقعیت و امر خارجی است که به اصل خود برمی‌گردد؛ خواه به صورت نتیجه باشد یا علت یا وقوع خارجی.

در آیه: «'''هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِن قَبْلُ قَدْ جَاءتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ'''»؛ «آیا (آنان) جز در انتظار تاویل آنند روزی که تاویلش فرا رسد کسانی که آن را پیش از آن به فراموشی سپرده‏اند می‏گویند حقا فرستادگان پروردگار ما حق را آوردند» (اعراف// 53) . در این آیه، سخنان قرآن اکنون به صورت خبر، و تأویل آن، وقوع در آخرت و حسرت‌خوردن مردم است.

در آیه: «'''بَلْ کَذَّبُواْ بِمَا لَمْ یُحِیطُواْ بِعِلْمِهِ وَلَمَّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ'''»؛ «بلکه چیزی را دروغ شمردند که به علم آن احاطه نداشتند و هنوز تاویل آن برایشان نیامده است» (یونس// 39) تأویل فقط راجع به قیامت نیست، بلکه اعم از آن، و واقعیت‌های دنیوی است؛ که قرآن خبر داده است؛ یعنی آن‌چه را که احاطه به دانش آن ندارند، تکذیب کردند و هنوز وقوع خارجی آن‌ها نیامده است. شاید مراد از آیه: «'''وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ'''» (آل‌عمران// 7) تأویل تفصیلی و کامل متشابهات است که جز خدا کسی نمی‌داند.

رسول اکرم (ص) در حق ابن‌عباس فرمود: «اللهم فقّهه فی الدین و علّمه التأویل؛ خداوندا! به او دانش درک دین عطا کن و به او تأویل قرآن بیاموز!».

فیروزآبادی در بیان فرق میان تفسیر و تأویل می‌گوید: تفسیر، بحث از سبب نزول آیه و تأمل در معنای لغوی کلمه است، اما تأویل، تفحّص از اسرار آیات و کلمات، و تعیین یکی از احتمالات- در آیات دارای وجوه و احتمالات مختلف- است.

نیز  ر.ک:[[تأویل ممدوح]]، [[تأویل مذموم]].
=== منابع ===
#معجم مقاییس اللغه جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/10909/10909_1.htm#159 159]
#مجمع البحرین جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5528/5528_1.htm#97 97]
#قرآن در اسلام : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5377/index.htm#54 54]
#الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1233/1233_4.htm#193 193]
#مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1245/1245_2.htm#6 6]
#التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5051/5051_3.htm#25 (25-42)]
#مبانی و روشهای تفسیر قرآن : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5480/index.htm#100 (100-126)]
#علوم القرآن عند المفسرین جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5361/5361_3.htm#187 187]
#البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1234/1234_2.htm#148 (148-149)]
#بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5438/5438_1.htm#79 (79-80)]
== اصطلاح‌نامه ==
=== اعم ===
:[[اعم::تأویل ( علوم قرآنی )]]
=== اخص ===
:[[اخص::تأویل متشابه]]، [[اخص::تأویل مذموم]]، [[اخص::تأویل مستکره]]، [[اخص::تأویل ممدوح]]، [[اخص::تأویل منقاد]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::باطن قرآن]]، [[وابسته::تفسیر قرآن ( علوم قرآنی )]]، [[وابسته::تنزیل قرآن]]، [[وابسته::زبان قرآن ( علوم قرآنی )]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع::اسباب النزول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5258/5258_2.htm#162 162]
*[[منبع::الاتقان فی علوم القرآن جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1233/1233_4.htm#192 192]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1233/1233_4.htm#193 193]
*[[منبع::البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1234/1234_2.htm#146 146]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1234/1234_2.htm#148 (148-149)]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1234/1234_2.htm#150 150]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1234/1234_2.htm#178 178]
*[[منبع::البرهان فی علوم القرآن جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5282/5282_2.htm#162 162]
*[[منبع::التفسیر و المفسرون جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5316/5316_1.htm#7 7]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5316/5316_1.htm#16 16]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5316/5316_1.htm#22 22]
*[[منبع::التمهید فی علوم القرآن جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5051/5051_3.htm#25 (25-42)]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5051/5051_3.htm#28 (28-34)]
*[[منبع::الجامع لاحکام القرآن جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/836/836_1.htm#28 28]
*[[منبع::الذریعة الی اصول الشریعة جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/795/795_2.htm#164 164]
*[[منبع::القرآن فی الاسلام]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2902/index.htm#54 54]
*[[منبع::المحصول فی علم الاصول جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_1.htm#220 220]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_1.htm#221 221]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_1.htm#222 222]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_1.htm#223 223]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_1.htm#224 224]
*[[منبع::المحصول فی علم الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_2.htm#649 649]
*[[منبع::بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5438/5438_1.htm#79 (79-80)]
*[[منبع::علوم القرآن عند المفسرین جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5361/5361_3.htm#187 187]
*[[منبع::علوم القرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#226 226]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#328 328]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#334 334]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#335 335]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#336 336]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#337 337]
*[[منبع::قرآن در اسلام]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5377/index.htm#54 54]
*[[منبع::مبانی و روشهای تفسیر قرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5480/index.htm#100 (100-126)]
*[[منبع::مجله پژوهشهای قرآنی جلد 5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_5.htm#37 37]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_5.htm#39 39]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_5.htm#155 155]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_5.htm#208 208]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_5.htm#210 210]
*[[منبع::مجله پژوهشهای قرآنی جلد 7]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_7.htm#302 302]
*[[منبع::مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#55 55]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#58 58]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#64 64]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#72 72]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#73 73]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#75 75]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#79 79]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#80 80]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#238 238]
*[[منبع::مجمع البحرین جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5528/5528_1.htm#97 97]
*[[منبع::معجم مقاییس اللغه جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/10909/10909_1.htm#159 159]
*[[منبع::مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1245/1245_2.htm#6 6]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1245/1245_2.htm#7 7]
[[رده:تأویل قرآن ( علوم قرآنی )]]
[[کد::38892| ]]