نمایش مبدأ برای اکراه ( فقه )

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

اکراه

اکراه: با زور و تهدید کسی را به کاری که ناپسند او است واداشتن.

اکراه عبارت است از وادار نمودن فرد بر انجام کاری که اگر بیم از زیان مادّی، معنوی و یا جسمیِ ناشی از تهدید اکراه کننده نبود، آن را انجام نمی‌داد. 1 بنا بر این، تحقّق اکراه منوط به چهار چیز است:

یک - تهدید اکراه کننده (مُکرِه) نسبت به مال، جان یا آبروی اکراه شونده (مُکرَه) یا بستگان او.

دو - باور مُکرَه به توانایی مُکرِه بر عملی ساختن تهدید خود.

سه - عارض شدن بیم بر مُکرَه از ناحیه مُکرِه.

چهار - عدم سلب قصد فعل از مُکرَه. 2

تفاوت اکراه و اجبار: در اکراه، مُکرَه هر چند از عمل مورد اکراه ناخشنود است، لیکن آن را با اراده و قصد انجام می‌دهد؛ بدین معنا که برای دفع ضرر، دست به عمل اکراهی می‌زند؛ هر چند اختیار به مفهوم خشنودی از عمل، از وی سلب شده است، در حالی که در اجبار، اراده و قصد نیز از فرد مجبور سلب می‌گردد مانند ریختن شراب در حلق کسی یا فرو بردن سر روزه دار در آب با قهر و غلبه. افزون بر این، تحقّق اکراه منوط به تهدید و حصول خوف است، بر خلاف اجبار.

البته در کلمات فقها اجبار به جای اکراه، بسیار به کار رفته است؛ با این تفاوت که واژه اجبار بیشتر در موارد اکراه به حق که از سوی حاکم شرع، مولا و مانند آن دو که از نظر شرع دارای ولایت هستند (--» ولایت) ، صورت می‌گیرد، و واژه اکراه، بیشتر در موارد اکراه به ناحق به کار رفته است.

بحث اکراه در بیشتر باب‌های فقهی اعم از عبادات، عقود، ایقاعات و احکام مطرح شده که به محورهای مهم آن اشاره می‌کنیم.

اقسام: اکراه به دو قسم تقسیم می‌گردد:

1. اکراه به حق: 3 از آن بیشتر به اجبار تعبیر می‌شود مانند اجبار محتکر (--» احتکار) توسط حاکم شرع بر فروش کالای احتکار شده 4 یا اجبار خودداری کننده از ادای دین یا حقّی بر ادای آن. 5 این نوع اکراه بدون شک، مشروع است، بلکه ماهیت آن از نظر شرع به اکراه بر نمی‌گردد؛ زیرا اثر اکراه که پس از این خواهد آمد بر آن بار نمی‌شود. بنا بر این اگر حاکم شرع فردی را به طلاق همسرش مجبور کند طلاق صحیح واقع می‌شود. 6

2. اکراه به ناحق: اکراه به ناحق عبارت است از اکراه از روی ستم. بیشتر موارد کاربرد اکراه در فقه ناظر به این قسم است که حرام و غیر مشروع است.

مورد اکراه: مورد اکراه یا قول است مانند اکراه بر عقد (--» عقد) یا ایقاع (--» ایقاع) همچون بیع و طلاق و یا فعل مانند اکراه بر ارتکاب جنایت یا اتلاف مال دیگری.

اثر اکراه: اکراه به ناحق نسبت به هر یک از مُکرِه و مُکرَه دارای آثاری است:

1. نسبت به مُکرِه: چنانچه مُکرِه شخصی را بر اتلاف مال دیگری 7 یا ارتکاب جنایتی جز کشتن وادار نماید، ضامن است 8 و به قول مشهور، در صورت اکراه فرد بر قتل نفس محترم، مکرِه حبس می‌شود تا بمیرد. 9

2. نسبت به مُکرَه: در شرع بر قول و فعل صادر از مُکرَه جز قتل اثری مترتّب نیست؛ زیرا اکراه از عناوین ثانوی است که در صورت عروض بر قول یا فعلی، سبب رفع حکم اوّلی (--» حکم اوّلی) آن - اعم از تکلیفی و وضعی و ثبوت حکم ثانوی (--» حکم ثانوی) می‌گردد 10 مانند اکراه بر نوشیدن شراب که موجب رفع حکم اوّلی یعنی حرمت و ثبوت حکم ثانوی یعنی حلیّت می‌گردد. در نتیجه آثار حکم اوّلی همچون اجرای حدّ بر خورنده شراب مترتّب نمی‌شود. همان گونه که

اکراه بر عقد 11 یا ایقاعی، سبب رفع حکم وضعی آن یعنی صحّت می‌شود که نتیجه آن، بطلان عقد یا ایقاع خواهد بود. 12 بنا بر قول مشهور، تنها در اکراه بر قتل، مُکرَه در صورت ارتکاب، قصاص می‌شود. 13

1 - جواهر الکلام 32 11 و 12.

2 - مبسوط در ترمینولوژی حقوق 1 568.

3 - جواهر الکلام 32 12 - 13.

4 - 22 485.

5 - 17 222 و 23 142 و 145.

6 - 32 12 - 13.

7 - 37 57.

8 - 42 47 و 55.

9 - 48 و مبانی تکملة المنهاج 2 13.

10 - العناوین الفقهیة 2 704 - 706.

11 - جواهر الکلام 22 265.

12 - جواهر الکلام 32 10 - 11.

13 - مبانی تکملة المنهاج 2 13؛ مصباح الفقاهة 1 454 و جواهر الکلام 42 47.
=== منابع ===
#فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_1.htm#630 630]
== اصطلاح‌نامه ==
=== مترادفات ===
از واژه «'''اکراه ( فقه )'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::الجاء ( فقه )]]
=== اعم ===
:[[اعم::اسباب اباحه محرمات]]
=== اخص ===
:[[اخص::اکراه یکی از دو نفر]]
:'''به لحاظ احکام:'''
:[[اخص::اکراه بر احکام تکلیفی]]، [[اخص::اکراه بر احکام وضعی]]
:'''به لحاظ حق وباطل:'''
:[[اخص::اکراه به حق ( فقه )]]، [[اخص::اکراه به غیر حق]]
:'''به لحاظ عقد و ایقاع:'''
:[[اخص::اکراه بر امان]]، [[اخص::اکراه بر بیع]]، [[اخص::اکراه بر ضمان]]، [[اخص::اکراه بر طلاق]]، [[اخص::اکراه بر وکالت بیع]]
:'''به لحاظ متعاقدان:'''
:[[اخص::اکراه عاقد]]، [[اخص::اکراه مالک عقد]]
:'''به لحاظ معروف و منکر:'''
:[[اخص::اکراه بر ارتکاب منکر]]، [[اخص::اکراه بر ترک معروف]]
:'''به لحاظ مکره به:'''
:[[اخص::اکراه بر افطار]]، [[اخص::اکراه بر عوض خلع]]، [[اخص::اکراه بر قبض ودیعه]]، [[اخص::اکراه بر نماز]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::آمیزش اکراهی ( فقه )]]، [[وابسته::اتلاف مُکْرَه]]، [[وابسته::اجاره اکراهی ( فقه )]]، [[وابسته::اجبار ( فقه )]]، [[وابسته::احیای موات]]، [[وابسته::اختیار ( صفت )]]، [[وابسته::ارتداد اکراهی]]، [[وابسته::افتراق متبایعان]]، [[وابسته::افطار اکراهی]]، [[وابسته::اقرار اکراهی]]، [[وابسته::امان اکراهی]]، [[وابسته::بیع اکراهی]]، [[وابسته::بیمه اکراهی]]، [[وابسته::خیار مجلس ( فقه )]]، [[وابسته::رضایت ( فقه )]]، [[وابسته::رهن اکراهی]]، [[وابسته::صلح اکراهی]]، [[وابسته::قذف اکراهی ( فقه )]]، [[وابسته::قسم اکراهی]]، [[وابسته::کفالت اکراهی]]، [[وابسته::لواط اکراهی]]، [[وابسته::مسابقه اکراهی]]، [[وابسته::مساحقه اکراهی]]، [[وابسته::مکرَه]]، [[وابسته::نکاح اکراهی]]، [[وابسته::هبه اکراهی]]
{{نمایه}}
== منابع ==[http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook//_www.islamicfeqh.com.htm#magshow.php?kind=229 magshow.php?kind=229][http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook//_www.leader.ir_tree.htm#index.php?catid=50 index.php?catid=50]
*[[منبع::اصطلاحات فقهی]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6389/index.htm#69 69]
*[[منبع::الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1174/1174_1.htm#132 132]
*[[منبع::البیان فی تفسیرالقرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/813/index.htm#308 308]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/813/index.htm#309 309]
*[[منبع::القواعد و الفوائد جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/331/331_1.htm#197 197]
*[[منبع::المحصول فی علم الاصول جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_3.htm#363 363]
*[[منبع::الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 19]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1405/1405_19.htm#130 130]
*[[منبع::الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1405/1405_6.htm#98 98]
*[[منبع::الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/206/206_3.htm#441 441]
*[[منبع::الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/206/206_4.htm#432 432]
*[[منبع::الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/206/206_5.htm#27 27]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/206/206_5.htm#201 201]
*[[منبع::تذکرة الفقهاء (ط ج) جلد 11]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/48/48_11.htm#28 28]
*[[منبع::تهذیب الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#167 167]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#171 171]
*[[منبع::جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/66/66_4.htm#283 283]
*[[منبع::جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 22]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_22.htm#266 266]
*[[منبع::جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 23]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_23.htm#9 9]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_23.htm#10 10]
*[[منبع::فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_1.htm#630 630]
*[[منبع::کتاب البیع جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/169/169_4.htm#171 171]
*[[منبع::کتاب المکاسب جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/115/115_3.htm#311 311]
*[[منبع::کتاب المکاسب جلد 5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/115/115_5.htm#69 69]
*[[منبع::مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6333/6333_1.htm#568 568]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6333/6333_1.htm#583 583]
*[[منبع::مجمع الفائدة و البرهان جلد 8]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/76/76_8.htm#388 388]
*[[منبع::مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1298/1298_4.htm#47 47]
*[[منبع::مهذب الاحکام جلد 16]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6297/6297_16.htm#291 291]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6297/6297_16.htm#294 294]
*[[منبع::مهذب الاحکام جلد 17]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6297/6297_17.htm#92 92]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6297/6297_17.htm#95 95]
*[[منبع::موسوعة فقه ابراهیم النخعی جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6980/6980_1.htm#302 302]
*[[منبع::موسوعة فقه سفیان الثوری]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6985/index.htm#180 180]
*[[منبع::موسوعة فقه عایشة ام المؤمنین]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6987/index.htm#166 166]
*[[منبع::موسوعة فقه عبدالله بن عباس]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6986/index.htm#145 145]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6986/index.htm#539 539]
*[[منبع::موسوعة فقه عبدالله بن مسعود]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6983/index.htm#101 101]
[[رده:اکراه ( فقه )]]
[[کد::25512| ]]