نمایش مبدأ برای اعاده حکم

== توضیح مفهومی ==

تجدید نظر) استیناف(: رسیدگی ماهویِ دوباره به یک دعوا.

از عنوان یادشده در باب قضاء سخن رفته و احکامی بر آن مترتّب گشته است.

احکام تجدید نظر از چند جهت درخور بررسی است:

الف - درخواست تجدید نظر از سوی طرفین دعوا یا یکی از آن دو.

هرگاه طرفین دعوا) محکومٌ لَه و محکومٌ عَلَیه (نزد قاضی، طرح دعوا کنند و قاضی بر اساس موازین قضا در اسلام - با داشتن اهلیّت برای قضاوت - حکم صادر کند، حکمش نافذ است و محکومٌ‏عَلَیه حق ندارد از آن سرپیچی نماید یا از او یا قاضی‏ای دیگر درخواست تجدید نظر کند. چنان‏که نمی‏تواند محکومٌ لَه را برای طرح مجدّد دعوا نزد حاکمی دیگر فراخواند؛ 1 لیکن در اینکه با رضایت دو طرف دعوا درخواست تجدید نظر جایز است یا نه، اختلاف است. 2

آنچه گفته شد در صورتی است که به جز دعوای نخست، دعوای دیگری طرح نشود؛ امّا اگر محکومٌ‏عَلَیه مدّعی دعوای دیگری باشد - مانند ادّعای اشتباه حاکم اوّل در حکم یا اهلیّت نداشتن وی برای صدور حکم و یا عادل نبودن گواهان - می‏تواند آن را نزد قاضی‏ای دیگر طرح کند. 3

ب - تجدید نظر از سوی حاکم دوم برای تنفیذ حکم حاکم اوّل.

آیا حاکم دوم برای تنفیذ حکم حاکم اوّل می‏تواند در آن تجدید نظر کند؟ در مسئله سه قول وجود دارد: وجوب تجدید نظر، جواز و عدم جواز آن. 4

البتّه این اختلاف در فرضی است که حاکم دوم بدون درخواست طرفین دعوا، تجدید نظر کند؛ امّا اگر یکی از دو طرف دعوا مدّعی اشتباه حکم صادر شده یا عدم اهلیّت حاکم برای صدور حکم باشد، اجابت وی و تجدید نظر در حکم، بر حاکم دوم واجب است. چنان‏که با علم به فساد

________________________________________

358

حکم قاضی اوّل، تجدید نظر واجب خواهد بود. 5

ج - تجدید نظر جهت نقض حکم حاکم اوّل از سوی حاکم دوم.

آیا حاکم دوم پس از آنکه در حکم حاکم اوّل تجدید نظر کرد و آن را خلاف حق تشخیص داد می‏تواند آن را نقض کند، هرچند حکم دوم مستند به اجتهاد وی باشد؟

به طور کلّی، نقض حکم حاکم شرع، حتّی از سوی صادر کننده آن جز در فرض آشکار شدن بطلان حکم، جایز نیست؛ خواه منشأ بطلان، مخالفت حکم صادر شده با دلیل قطعی مانند خبر متواتر) ر تواتر (باشد یا با دلیل ظنّی معتبر به سبب کوتاهی قاضی در اجتهاد یا غفلت وی.

اگر حکم صادر شده محصول اجتهاد صحیح باشد آیا نقض آن با اجتهاد صحیح دیگر، جایز است؟ مشهور میان متأخّران، عدم جواز است. ظاهر کلمات برخی قدما جواز نقض در این فرض است؛ هرچند بعضی، آن را بر دو صورت اوّل) مخالفت با دلیل قطعی یا دلیل اجتهادی به سبب کوتاهی یا غفلت قاضی (حمل کرده و اختلاف در مسئله را منتفی دانسته‏اند. 6

1. العروة الوثقی ) تکملة ( 26 /3؛ کتاب القضاء) گلپایگانی (2 166 - 165 /1. جواهر الکلام 97 - 96 /40؛ العروة الوثقی ) تکملة ( 3 26 /3. جواهر الکلام 103 /40؛ کتاب القضاء) گلپایگانی (4 166/1. کتاب القضاء) گلپایگانی (5 166 /1. جواهر الکلام 94 / 40 و 103؛ کتاب القضاء) گلپایگانی (6 182 /1. جواهر الکلام 98 - 93 /40؛ القضاء و الشهادات) شیخ انصاری (/ 150 - 142.
=== منابع ===
#فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_2.htm#357 357]
== اصطلاح‌نامه ==
=== مترادفات ===
از واژه «'''اعاده حکم'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::تجدید نظر]]
=== اعم ===
:[[اعم::اعاده ( انجام دوباره عمل )]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::حکم قاضی]]، [[وابسته::حُکم ( حاکم )]]، [[وابسته::قضاوت به علم]]
== منابع ==
*[[منبع::فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_2.htm#357 357]
*[[منبع::فقه القضاء]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6303/index.htm#276 276]
*[[منبع::مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6333/6333_1.htm#362 362][http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/20000/index.htm# ]
[[رده:اعاده حکم]]
[[کد::234174| ]]