نمایش مبدأ برای اجتهاد ( خاص )

== توضیح مفهومی ==

'''اجتهاد ( خاص )''' : اعتماد به نظر و استحسانات شخصی در استنباط حکم شرعی

اجتهاد خاص، مقابل اجتهاد عام می‌باشد و عبارت است از عملیات استنباط حکم شرعی، در جایی که از کتاب و سنت، در مورد آن نصی وجود ندارد و مجتهد، با تکیه بر رأی و نظر شخصی، حکم موضوعی را به دست می‌آورد.

در کتاب ' دروس فی علم الاصول ' آمده است:

' ان الفقیه اذا اراد ان یستنبط حکماً شرعیاً و لم یجد نصاً یدل علیه فی الکتاب او السنة رجع الی الاجتهاد بدلاً عن النص. و الاجتهاد هنا یعنی التفکیر الشخصی، فالفقیه حیث لا یجد النص یرجع الی تفکیره الخاص و یستلهمه و یبنی علی ما یرجح فی فکره الشخصی من تشریع، و قد یعبر عنه بالرأی ایضاً و الاجتهاد بهذا المعنی یعتبر دلیلاً من ادلة الفقیه و مصدراً من مصادره… ' <ref>دروس فی علم الاصول جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1155/1155_1.htm#54 54]</ref> .

در این نوع اجتهاد، فقیه برای استنباط حکم شرعی در موردی که نصی وجود ندارد، به فکر و نظر شخصی و استحسانات ذهنی خود عمل می‌کند و به عنوان منبعی از منابع احکام، به آن اعتماد می‌نماید؛ در حالی که در غیر از مواردی که عقل به طور مستقل به آن حکم می‌کند، بدون کمک گرفتن از شرع، چنین استنباط هایی صحیح نیست. از این رو، این نوع استنباط، نزد شیعه پذیرفته نبوده و احادیث بسیاری از ائمه (ع) در مذمت و رد آن وارد شده است؛ اما جمهور اهل سنت و در رأس آنها ' ابو حنیفه ' به این اجتهاد عمل می‌نمایند و آن را به عنوان یکی از مصادر استنباط احکام شرعی پذیرفته‌اند.

میان اهل سنت، در مورد مصداق اجتهاد (خاص) اختلاف وجود دارد:

شافعی آن را مترادف قیاس، بعضی آن را مترادف استحسان و برخی دیگر آن را مترادف رأی، قیاس، استحسان و استنباط دانسته‌اند.

برخی دیگر معتقدند اجتهاد (خاص) مترادف اجتهاد به رأی است و اختلاف را به اختلاف در مصداق بر می‌گردانند؛ یعنی قیاس، استحسان، مصالح مرسله و غیره را از مصادیق این نوع اجتهاد می‌دانند.

تاریخچه اجتهاد (خاص) :

برخی از اهل سنت، معتقدند این نوع اجتهاد از زمان رسول خدا (ص) وجود داشته است و به احادیثی هم چون ' حدیث معاذ ' استناد می‌کنند که حضرت رسول (ص) هنگام فرستادن ' معاذ ' به یمن، به او فرمود: ' یا معاذ بم تحکم؟ '، ' معاذ ' پاسخ داد: به کتاب خدا. حضرت فرمود: ' فان لم تجد؟ ' جواب داد: به سنت پیامبر (ص) . باز حضرت فرمود: ' فان لم تجد؟ '، عرض کرد: ' أجتهد رأیی '؛ یعنی نهایت تلاش خود را به کار می‌برم تا حکم آن را به دست آورم <ref>قیاس و سیرتکوین آن درحقوق اسلام : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5086/index.htm#64 64]</ref> .

درباره حدیث معاذ باید گفت: سند این حدیث و نظایر آن، حتی به اعتقاد علمای رجالی اهل سنت نیز اعتبار ندارد <ref>الاجتهاد اصوله و احکامه : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5100/index.htm#39 (39-42)]</ref> .

علمای شیعه قبول دارند که اجتهاد در زمان رسول خدا (ص) بوده است، اما اجتهادی که طبق ضوابط شرع بوده و با اجتهاد به رأی تفاوت داشته است.

در عصر خلفا این نوع اجتهاد از سوی کسانی مثل ' عمر بن خطاب ' و ' ابن مسعود ' به کار رفته است، به همین خاطر احادیثی از امام (ع) در رد اجتهاد به رأی وارد شده است. پس از پیدایش مذاهب چهار گانه اهل سنت، این نوع از اجتهاد که مورد قبول جمهور آنها بود، چارچوب خاصی پیدا نمود و طبق ضوابطی خاص انجام گرفت. <ref>الاجتهاد اصوله و احکامه : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5100/index.htm#39 (39-42)]</ref>

نکته:

از آن جا که این اصطلاح فقط مورد قبول علمای اهل سنت است، به آن، اجتهاد (خاص) می‌گویند؛ در مقابل اجتهاد (عام) که مورد قبول فقهای شیعه و سنی است.
{{پانوشت}}
=== منابع ===
#کفایة الاصول : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#52 (52-51)]
#الوجیزفی اصول الفقه : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5097/index.htm#233 233]
#علم اصول الفقه و خلاصة التشریع الاسلامی جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1166/1166_2.htm#36 36]
#انوار الاصول جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#600 600]
#[http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/12733 فرهنگ نامه اصول فقه]
== اصطلاح‌نامه ==
=== مترادفات ===
از واژه «'''اجتهاد ( خاص )'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::اجتهاد به رأی]]، [[بج::اجتهاد به رای ( اصول فقه )]]
=== اعم ===
:[[اعم::اجتهاد ( عام )]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع::اصول السرخسی جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/893/893_2.htm#93 93]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/893/893_2.htm#113 113]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/893/893_2.htm#134 134]
*[[منبع::اصول الفقه جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_2.htm#124 124]
*[[منبع::الاجتهاد اصوله و احکامه]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5100/index.htm#39 (39-42)]
*[[منبع::الاحکام فی اصول الأحکام جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1174/1174_2.htm#396 396]
*[[منبع::الاصول العامة للفقه المقارن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/886/index.htm#313 313]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/886/index.htm#564 564]
*[[منبع::اللمع فی اصول الفقه]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/892/index.htm#355 355]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/892/index.htm#362 362]
*[[منبع::المحصول فی علم اصول الفقه جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/896/896_6.htm#5 5]
*[[منبع::المحکم فی اصول الفقه جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_6.htm#291 291]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_6.htm#292 292]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_6.htm#399 399]
*[[منبع::المعالم الجدیدة للاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/874/index.htm#22 22]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/874/index.htm#25 25]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/874/index.htm#26 26]
*[[منبع::الوجیزفی اصول الفقه]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5097/index.htm#233 233]
*[[منبع::انوار الاصول جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#600 600]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#603 603]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#605 605]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#634 634]
*[[منبع::بحوث فی علم الاصول جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_4.htm#141 141]
*[[منبع::تقریرات اصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1169/index.htm#137 137]
*[[منبع::تهذیب الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#541 541]
*[[منبع::دروس فی علم الاصول جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1155/1155_1.htm#54 54]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1155/1155_1.htm#55 55]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1155/1155_1.htm#56 56]
*[[منبع::شریعت در آئینه معرفت]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1786/index.htm#217 217]
*[[منبع::علم اصول الفقه و خلاصة التشریع الاسلامی جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1166/1166_2.htm#36 36]
*[[منبع::قیاس و سیرتکوین آن درحقوق اسلام]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5086/index.htm#47 47]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5086/index.htm#64 64]
*[[منبع::کفایة الاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#52 (52-51)]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#529 529]
*[[منبع::مبادی فقه و اصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5085/index.htm#155 155]
*[[منبع::مصباح الاصول جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_3.htm#434 434]
[[رده:اجتهاد ( خاص )]]
[[کد::11562| ]]