نمایش مبدأ برای محکم و متشابه

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

'''محکم و متشابه''' : از تقسیمات دلالت الفاظ قرآن، به اعتبار داشتن معنای صریح و بدون احتمالات مختلف یا عدم آن

مبحث محکم و متشابه، یکی از مباحث اساسی و کلیدی در علوم قرآن است که آگاهی به آن برای برداشت و استنباط درست از مفاهیم قرآن، ضرورت دارد. طرح موضوع محکم و متشابه در عالم اسلام و میان مسلمانان، ریشه در خود قرآن دارد. خداوند متعال می‌فرماید:

«'''هُوَ الَّذِیَ أَنزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُّحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ'''»؛ «اوست کسی که این کتاب ( قرآن) را بر تو فرو فرستاد پاره‏ای از آن آیات محکم ( صریح و روشن) است آنها اساس کتابند و (پاره‏ای) دیگر متشابهاتند (که تاویل‏پذیرند) اما کسانی که در دلهایشان انحراف است برای فتنه‏جویی و طلب تاویل آن (به دلخواه خود) از متشابه آن پیروی می‏کنند با آنکه تاویلش را جز خدا و ریشه‏داران در دانش کسی نمی‏داند (آنان که) می‏گویند ما بدان ایمان آوردیم همه (چه محکم و چه متشابه) از جانب پروردگار ماست و جز خردمندان کسی متذکر نمی‏شود» (آل‌عمران// 7) .

همچنین گذشت زمان پرسش‌های فراوانی را در این‌باره پدید آورده است. تحقیقات دانشمندان، اسلام‌شناسان و قرآن‌پژوهان نیز باعث شده است که موضوع محکم و متشابه گسترش یابد و صدها رساله و اثر کوچک و بزرگ تدوین گردد، و در پرتو این تتبعات، مفاهیم ارزشمند و قابل توجهی به مجموعه معارف و فرهنگ اسلامی افزوده شود.

برخی از مباحث در باب محکم و متشابه به این شرح است: معنای لغوی و اصطلاحی محکم و متشابه، اقسام متشابهات، فرق میان محکم ومتشابهات، امکان یا عدم امکان علم به متشابهات، وظیفه ما در قبال آیات محکم و متشابه، حکمت وجودی آیات متشابه در قرآن، مزیّت یا عدم مزیّت آیات محکم بر متشابه و تعیین مصادیق آیات متشابه.

معروف‌ترین کتاب از آثار قدما در زمینه تشریح متشابهات، ~متشابه القرآن~ اثر قاضی عبدالجبار همدانی (م 415 ق) متکلم معتزلی است. بعضی از آثار قدیمی شیعه عبارتند از: 1. ~حقائق التأویل~ اثر شریف رضی (م 406 ق) جامع نهج البلاغه که فقط مجلد پنجم آن محفوظ مانده و به طبع رسیده است؛ 2. تفسیر نعمانی که منسوب به شریف مرتضی (م 436 ق) هم هست، هم جداگانه به نام ~المحکم و المتشابه~ و هم تماماً در مجلد 93 بحار الأنوار به طبع رسیده است؛ 3. ~متشابه القرآن و مختلفه~ تألیف ابن شهرآشوب مازندرانی (م 588 ق) . در عصر جدید دو اثر از آثار قرآن پژوهان شیعه در این زمینه عبارت است از ~أضواء علی متشابهات القرآن~ تألیف شیخ خلیل یاسین؛ و دیگر مجلد سوم از کتاب ~التمهید فی علوم القرآن~ تألیف محمد هادی معرفت.

 در باره سیر نگارش در زمینه محکم و متشابه در گذشته و حال رجوع کنید به پاروقی کتاب ~البرهان فی علوم القرآن~، نوع 46 (فی أسالیب القرآن و فنونه البلیغة) ، تحقیق دکتر یوسف عبدالرحمان مرعشلی، جمال حمدی ذهبی و ابراهیم عبدالله کردی.

نیز  ر.ک:[[محکم]]، [[متشابه]].
=== منابع ===
#البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1234/1234_2.htm#68 68]
#الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1233/1233_3.htm#3 3]
#مجله مبین جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5403/5403_2.htm#26 26]
== اصطلاح‌نامه ==
=== اعم ===
:[[اعم::دلالت الفاظ قرآن]]
=== اخص ===
:[[اخص::متشابه (محکم)]]، [[اخص::محکم ( علوم قرآنی )]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::زبان قرآن ( علوم قرآنی )]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع::آموزش علوم قرآن جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5256/5256_3.htm#11 11]
*[[منبع::اعجاز قرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5268/index.htm#226 226]
*[[منبع::الاتقان فی علوم القرآن جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1233/1233_3.htm#3 3]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1233/1233_3.htm#11 11]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1233/1233_3.htm#35 35]
*[[منبع::الاعجاز البیانی للقرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5273/index.htm#221 221]
*[[منبع::البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1234/1234_2.htm#68 68]
*[[منبع::التمهید فی علوم القرآن جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5051/5051_3.htm#1 1]
*[[منبع::القرآن فی الاسلام]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2902/index.htm#47 47]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2902/index.htm#48 48]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2902/index.htm#52 52]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2902/index.htm#53 53]
*[[منبع::المحصول فی علم الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_2.htm#641 641]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_2.htm#642 642]
*[[منبع::المحکم فی اصول الفقه جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_6.htm#203 203]
*[[منبع::درآمدی برعلوم قرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5333/index.htm#223 223]
*[[منبع::علوم القرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#167 167]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#168 168]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#169 169]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#172 172]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#173 173]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#174 174]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#175 175]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#176 176]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#177 177]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#178 178]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#181 181]
*[[منبع::فتح المنان فی نسخ القرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5362/index.htm#42 42]
*[[منبع::مجله مبین جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5403/5403_2.htm#26 26]
*[[منبع::مجله پژوهشهای قرآنی جلد 13]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_13.htm#327 327]
*[[منبع::مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_3.htm#288 288]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_3.htm#289 289]
*[[منبع::مجله پژوهشهای قرآنی جلد 7]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_7.htm#302 302]
*[[منبع::مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#46 46]
*[[منبع::مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1245/1245_2.htm#289 289]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1245/1245_2.htm#291 291]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1245/1245_2.htm#292 292]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1245/1245_2.htm#293 293]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1245/1245_2.htm#295 295]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1245/1245_2.htm#296 296]
*[[منبع::پژوهشی در حکمت متشابهات قرآن (پایان نامه)]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5288/index.htm#42 42]
[[رده:محکم و متشابه]]
[[کد::134001| ]]