نمایش مبدأ برای حکومت ( اصول فقه )

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

'''حکومت ( اصول فقه )''' : توسعه یا تضییق تعبّدی دلیل محکوم، توسط دلیل حاکم

حکومت، به معنای نظارت یک دلیل بر دلیل دیگر به منظور تفسیر آن است، چه دلیل حاکم، موضوع دلیل محکوم را تفسیر نماید، چه متعلق آن را و چه حکم آن را. این نظارت و تفسیر می‌تواند به صورت توسعه و یا تضییق باشد، هر چند این توسعه و تضییق حقیقی نیست، بلکه تعبدی است، مانند این که دلیلی بگوید: خمر حرام است و دلیل دیگر بگوید: هر مسکری خمر است؛ در این جا دلیل دوم که ناظر به دلیل اول است و برای بیان و تفسیر آن وارد شده، دایره موضوع دلیل اول را توسعه داده است، البته باید توجه داشت که این توسعه تعبدی است؛ یعنی شارع حکم می‌کند که خمر تنها مایع مست کننده گرفته شده از انگور نیست، بلکه به فقّاع (آب جو) و نبیذ (عصاره کشمش) و غیره نیز اطلاق می‌گردد.

این تصرفی تعبدی در موضوع است، که عالم تکوین، آن را تأیید نمی‌کند؛ بنابر این، در حکومت، دلیل حاکم به طور تعبدی ـ نه حقیقی ـ دلیل محکوم را توسعه داده و یا تضییق می‌کند.

در کتاب ' انوار الاصول ' آمده است:

' و الحکومة عبارة عن ان یکون دلیل ناظراً الی دلیل آخر و مفسّراً له و موجباً للخروج عن الموضوع (او المتعلق او الحکم) ولکن تعبدا لا حقیقةً کقولک ' زید لیس بعالم ' بالنسبة الی قولک ' اکرم العلما ' و کذلک دخول موضوع فی احدهما توسعة بالتعبد '. <ref>انوار الاصول جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#502 502]</ref>

نکته اول:

از کلمات بعضی از اصولیون هم چون مرحوم ' شیخ انصاری ' به دست می‌آید که ' دلیل محکوم ' باید قبل از ' دلیل حاکم ' تحقق پیدا نماید، به گونه‌ای که اگر دلیل محکوم از مولا صادر نشده باشد، تحقق دلیل حاکم، لغو و بیهوده است.

اما بعضی دیگر از اصولیون این نظر را رد نموده و اعتقاد دارند حتی اگر دلیل حاکم، پیش از دلیل محکوم تحقق پیدا کند، حکومت محقق می‌گردد و مصداق بارز آن را حکومت امارات بر اصول عملی می‌دانند؛ زیرا حتی اگر اصول عملی وضع نمی‌شد، وضع امارات لغو و بیهوده نمی‌بود. <ref>ایضاح الکفایة جلد 6 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5152/5152_6.htm#131 131]</ref>

نکته دوم:

بحث حکومت و ورود به ابتکار مرحوم ' شیخ انصاری ' در اصول پدید آمده است، هر چند برخی اعتقاد دارند تفاوت این دو خیلی روشن نیست. <ref>شرح اصول فقه جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5109/5109_3.htm#430 430]</ref>

مرحوم ' محقق نایینی '، تعریف دیگری از حکومت ارائه داده است. وی می‌گوید: در حکومت، یکی از دو دلیل به مدلول مطابقی اش باعث تصرف در عقدالوضع دلیل دیگر (به اثبات یا نفی) یا عقدالحمل دلیل دیگر (به تضییق) می‌شود. در نظر وی، نتیجه حکومت، تخصیص است، همان گونه که نتیجه ورود، تخصص است. با این تعریف دیگر لزومی ندارد که دلیل حاکم بر دلیل محکوم ناظر باشد.

مرحوم ' محقق نایینی ' به خلاف مشهور، حکومت را از مصادیق تعارض بدوی ندانسته و معتقد است میان دو دلیل در حقیقت تعارضی نیست، بلکه دلیل حاکم همواره چیزی به مفاد دلیل محکوم می‌افزاید و میان آن دو تنافی نیست.
{{پانوشت}}
=== منابع ===
#اصول الاستنباط : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1163/index.htm#300 300]
#فرائد الاصول جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_2.htm#750 750]
#کفایة الاصول : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#496 496]
#دروس فی علم الاصول جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1155/1155_2.htm#549 549]
#[http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/12733 فرهنگ نامه اصول فقه]
== اصطلاح‌نامه ==
=== اعم ===
:[[اعم::حکومت تنزیلی]]
=== اخص ===
:'''به لحاظ کیفیت:'''
:[[اخص::حکومت تفسیری]]، [[اخص::حکومت مضمونی]]
:'''به لحاظ نوع تصرف:'''
:[[اخص::حکومت به تضییق]]، [[اخص::حکومت به توسعه]]
:'''به لحاظ واقع:'''
:[[اخص::حکومت ظاهری]]، [[اخص::حکومت واقعی]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::احکام حکومت]]، [[وابسته::اصل حاکم]]، [[وابسته::اصل محکوم]]، [[وابسته::تخصیص ( اصول فقه )]]، [[وابسته::تعارض ادله]]، [[وابسته::تعارض حکومتی]]، [[وابسته::حکومت بیانی]]، [[وابسته::حکومت عرفی]]، [[وابسته::حکومت میرزایی]]، [[وابسته::دلیل حاکم]]، [[وابسته::دلیل محکوم]]، [[وابسته::ضابطه حکومت]]، [[وابسته::ورود ( اصول فقه )]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع:: جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1171/1171_3.htm#93 93]
*[[منبع::اجود التقریرات جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_1.htm#198 198]
*[[منبع::اجود التقریرات جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#47 47]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#135 135]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#162 162]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#163 163]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#188 188]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#445 445]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#453 453]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#506 506]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1157/1157_2.htm#510 510]
*[[منبع::اصطلاحات الاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#126 126]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#129 129]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/888/index.htm#286 286]
*[[منبع::اصول الاستنباط]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1163/index.htm#300 300]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1163/index.htm#301 301]
*[[منبع::اصول الفقه جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_2.htm#200 200]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_2.htm#201 201]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_2.htm#202 202]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_2.htm#203 203]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1159/1159_2.htm#204 204]
*[[منبع::الاصول العامة للفقه المقارن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/886/index.htm#87 87]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/886/index.htm#88 88]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/886/index.htm#89 89]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/886/index.htm#90 90]
*[[منبع::الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1173/1173_1.htm#180 180]
*[[منبع::الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1173/1173_3.htm#98 98]
*[[منبع::الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1173/1173_4.htm#315 315]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1173/1173_4.htm#368 368]
*[[منبع::المحصول فی علم الاصول جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_3.htm#332 332]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_3.htm#333 333]
*[[منبع::المحصول فی علم الاصول جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_4.htm#238 238]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_4.htm#421 421]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1179/1179_4.htm#424 424]
*[[منبع::المحکم فی اصول الفقه جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_6.htm#59 59]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_6.htm#64 64]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_6.htm#66 66]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/882/882_6.htm#71 71]
*[[منبع::انوار الاصول جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_1.htm#334 334]
*[[منبع::انوار الاصول جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#22 22]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#23 23]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#502 502]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#504 504]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1165/1165_3.htm#505 505]
*[[منبع::ایضاح الکفایة جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5152/5152_6.htm#131 131]
*[[منبع::بحوث فی علم الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_2.htm#158 158]
*[[منبع::بحوث فی علم الاصول جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_4.htm#372 372]
*[[منبع::بحوث فی علم الاصول جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_6.htm#342 342]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_6.htm#347 347]
*[[منبع::بحوث فی علم الاصول جلد 7]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_7.htm#14 14]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_7.htm#16 16]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_7.htm#18 18]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_7.htm#165 165]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_7.htm#168 168]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1185/1185_7.htm#171 171]
*[[منبع::تسدید الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/887/887_2.htm#447 447]
*[[منبع::تهذیب الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#38 38]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1153/1153_2.htm#137 137]
*[[منبع::حقایق الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/871/871_2.htm#535 535]
*[[منبع::دروس فی علم الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1155/1155_2.htm#549 549]
*[[منبع::شرح اصول فقه جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5109/5109_3.htm#430 430]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5109/5109_3.htm#431 431]
*[[منبع::علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2171/index.htm#397 397]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/2171/index.htm#431 431]
*[[منبع::فرائد الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_2.htm#703 703]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_2.htm#750 750]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1188/1188_2.htm#751 751]
*[[منبع::فوائد الاصول جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_3.htm#19 19]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_3.htm#24 24]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_3.htm#261 261]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_3.htm#277 277]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_3.htm#327 327]
*[[منبع::فوائد الاصول جلد 4]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_4.htm#591 591]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_4.htm#593 593]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_4.htm#594 594]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_4.htm#595 595]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_4.htm#710 710]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1162/1162_4.htm#714 714]
*[[منبع::کفایة الاصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#489 489]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1187/index.htm#496 496]
*[[منبع::مبادی فقه و اصول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5085/index.htm#201 201]
*[[منبع::مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5103/index.htm#334 334]
*[[منبع::مصباح الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_2.htm#261 261]
*[[منبع::مصباح الاصول جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_3.htm#45 45]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_3.htm#250 250]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_3.htm#251 251]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_3.htm#253 253]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_3.htm#347 347]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/878/878_3.htm#348 348]
*[[منبع::مقالات اصولی]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1175/index.htm#86 86]
*[[منبع::منتقی الاصول جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_2.htm#48 48]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_2.htm#56 56]
*[[منبع::منتقی الاصول جلد 5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#432 432]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_5.htm#437 437]
*[[منبع::منتقی الاصول جلد 6]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_6.htm#396 396]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_6.htm#402 402]
*[[منبع::منتقی الاصول جلد 7]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/884/884_7.htm#282 282]
*[[منبع::نهایة الافکار جلد 4 جزء -2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4_-2.htm#17 17]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4_-2.htm#132 132]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4_-2.htm#133 133]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4_-2.htm#134 134]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4_-2.htm#135 135]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4_-2.htm#143 143]
*[[منبع::نهایة الافکار جلد 4-2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4-2.htm#17 17]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4-2.htm#132 132]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4-2.htm#133 133]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4-2.htm#134 134]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4-2.htm#135 135]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1154/1154_4-2.htm#143 143]
[[رده:حکومت ( اصول فقه )]]
[[کد::60406| ]]