نمایش مبدأ برای احکام ( فقه ) ( فقه )

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

حُکم: خطاب شرع، متعلّق به فعل مکلّف به طور مستقیم یا غیر مستقیم، مقابل حق) ر حق (/ رأی صادر شده از قاضی جهت فیصله دادن به همه یا بخشی از موضوع دعوا، مقابل فتوا) ر فتوا () ر قضاوت (.

در کلمات فقها برای حکم به معنای نخست تعریفهای گوناگونی ذکر شده است، از جمله:

1. خطاب شرعی که به اقتضا یا تخییر به فعل مکلّف تعلّق گرفته است. مراد از اقتضا، وجوب، استحباب، حرمت و کراهت و مراد از تخییر، اباحه است.

2. خطاب خداوند که به اقتضا یا تخییر و یا وضع به فعل مکلّف تعلّق گرفته است. مراد از وضع، احکام وضعی از قبیل شرطیّت، زوجیّت و ملکیّت است. 1

3. تشریع صادر شده از طرف خداوند برای ساماندهی زندگی بشر. بنابر این تعریف، خطاب وسیله اِبراز حکم است نه خود حکم. 2

4. تشریع شارع به جعل استقلالی یا تبعی. 3

بنابر دو تعریف اخیر، حکم، مدلول خطاب، و خطاب، دلیل آن خواهد بود؛ بر خلاف دو تعریف نخست که حکم، نفس خطاب دانسته شده است. تعریف حکم به خطاب، مشهور میان قدمای اصولی است. 4 تفاوت دو تعریف نخست در این است که تعریف اوّل تنها احکام تکلیفی را در بر می‏گیرد؛ اما تعریف دوم، احکام وضعی را نیز شامل می‏شود. برخی به این دلیل که تعریف حکم به خطاب، حکم در مرحله جعل را در بر نمی‏گیرد و تنها مراحل بعد، یعنی تبلیغ و فعلیّت را شامل می‏شود، تعریف آن به 'اعتبار شرعی که مستقیم یا غیر مستقیم به فعل مکلّف تعلّق می‏گیرد' را بر دیگر تعریفها ترجیح داده‏اند. 5

لفظ حکم دارای دو اطلاق است: یکی مقابل وظیفه شرعی که از اصول عملی) ر اصل عملی (به دست می‏آید و دیگری معنای عام که شامل وظیفه شرعی نیز می‏شود. 6 مراد از حکم در این مقاله، اطلاق دوم است و از آن در اصول فقه سخن گفته‏اند.

________________________________________

350

تقسیمات: حکم به لحاظهای مختلف تقسیماتی دارد. به لحاظ تعلّق آن به فعل مکلّف به طور مستقیم یا غیر مستقیم، به حکم تکلیفی) ر حکم تکلیفی (و حکم وضعی) ر حکم وضعی (؛ به لحاظ ثبوت آن برای چیزی به عنوان اوّلی یا ثانوی به حکم واقعیِ اوّلی و حکم واقعیِ ثانوی) ر حکم واقعی (؛ به لحاظ به دست آمدن آن از ادلّه قطعی یا ظنی به حکم واقعی و ظاهری) ر حکم ظاهری (؛ به لحاظ صدور آن به جهت مولویّت یا ناصحیت و مرشدیت به حکم مولوی) ر حکم مولوی (و حکم ارشادی) ر حکم ارشادی (و به لحاظ صدور آن ابتدا از شارع بدون داشتن پیشینه‏ای نزد عقلا و عرف یا صدور آن از شارع به جهت امضای بنای عقلا و عرف به حکم تأسیسی) ر حکم تأسیسی (و حکم امضایی) ر حکم امضایی (تقسیم شده است.

مراتب: بیشتر اصولیان برای حکم دو مرتبه انشاء و فعلیّت ذکر کرده‏اند. برخی متأخران برای آن چهار مرتبه برشمرده‏اند؛ دو مرتبه یاد شده به اضافه اقتضا و تنجّز. تعریف هریک از مراتب چهارگانه عبارت است از:

مرتبه اقتضا: وجود مقتضی برای جعل حکم با پیدایی مانع یا فقدان شرط آن. حکم در این مرتبه، حکم اقتضایی شأنی نامیده می‏شود.

مرتبه انشاء: انشای حکم از سوی امر کننده به سبب وجود مقتضی و عدم مانع، که به سبب وجود مانع از الزام، اراده جدّی نسبت به فعل و ملزم کردن مأمور وجود ندارد. حکم در این مرتبه، حکم انشایی نامیده می‏شود.

مرتبه فعلیّت: انشای حکم از سوی امر کننده با اراده جدّی وی نسبت به فعل و قصد الزام آن بر مأمور. حکم در این مرتبه، حکم فعلی گفته می‏شود.

مرتبه تنجّز: علم مکلّف به حکم فعلی یا قیام اماره) ر اماره (بر آن نزد مکلّف. به حکم در این مرتبه، حکم منجّز گویند که بر ترک آن عقوبت مترتّب می‏گردد. اطلاق حکم بر دو مرتبه اوّل، اطلاقی مسامحی است. 7

1. القواعد و الفوائد 39 /1؛ مفاتیح الاصول/ 292؛

________________________________________

351



الفصول الغرویة/ 2 336. دروس فی علم الاصول 3 104 /1. الحاشیة علی کفایة الاصول 4 370 /2. دروس فی علم الاصول 5 104 / 1. الاصول العامة/ 55. 6 56 - 55 و 7 78 - 77. اصطلاحات الاصول/ 124 - 122.
=== منابع ===
#فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_3.htm#349 349]
== اصطلاح‌نامه ==
=== مترادفات ===
از واژه «'''احکام ( فقه ) ( فقه )'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::حکم ( احکام )]]، [[بج::قانون ( فقه )]]، [[بج::قوانین ( فقه )]]، [[بج::مقررات شرعیه]]
=== اعم ===
:[[اعم::فقه ( حوزه اصلی )]]
=== اخص ===
:[[اخص::احکام اوّلی]]، [[اخص::احکام ثانوی]]، [[اخص::احکام ذوات]]، [[اخص::احکام قتل]]، [[اخص::احکام مسجد]]، [[اخص::قانون دولت اسلامی]]
:'''به لحاظ تاسیس یا امضای حکم:'''
:[[اخص::احکام امضائی]]، [[اخص::احکام تأسیسی ( فقه )]]
:'''به لحاظ ثبات:'''
:[[اخص::احکام ثابت ( فقه )]]، [[اخص::احکام متغیر ( فقه )]]
:'''به لحاظ حکم وضعی و تکلیفی:'''
:[[اخص::احکام تکلیفی ( فقه )]]، [[اخص::احکام وضعی ( فقه )]]
:'''به لحاظ طهارت ونجاست:'''
:[[اخص::احکام طهارت]]، [[اخص::احکام نجاسات]]
:'''به لحاظ موضوعات کلان فقه:'''
:[[اخص::احکام سیاسات]]، [[اخص::احکام عبادات]]، [[اخص::احکام معاملات]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::آیات الاحکام ( فقه )]]، [[وابسته::حکومت اسلامی ( فقه )]]، [[وابسته::مصلحت ( فقه )]]، [[وابسته::مناطات احکام]]، [[وابسته::موضوعات احکام ( فقه )]]، [[وابسته::نظریه منطقه الفراغ]]
{{نمایه}}
== منابع ==[http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook//_www.islamicfeqh.com.htm#magshow.php?kind=203 magshow.php?kind=203][http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook//_www.rcipt.ir.htm#index.aspx?siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=142&p=1&g=18&showitem=111 index.aspx?siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=142&p=1&g=18&showitem=111]
*[[منبع::فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_3.htm#349 349]
[[رده:احکام ( فقه ) ( فقه )]]
[[کد::12724| ]]