حکم حکومتی ( فقه )

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ حکم حکومتی ( فقه )

◄ حکم ولی فقیه زنده

◄ حکم ولی فقیه متوفّی

توضیح مفهومی

حکم ولایی) حکم حکومتی؛ حکم سلطانی(: حکم صادر از ولیّ‏امر مسلمانان.

حکم ولایی یا حکومتی عبارت است از امر و نهیی که امام علیه السّلام یا نایب ایشان به عنوان ولیّ امر مسلمانان صادر می‏کند.

تفاوت آن با فتوا و حکم قضایی این است که فتوا عبارت است از اِخبار فقیه از حکم ثابت در شرع مقدس) ر حکم (و حکم قضایی عبارت است از انشاء حکم جزئی منطبق با احکام شرع برای فیصله دادن به نزاعها و اختلافها و احقاق حقوق افراد؛ در حالی که حکم ولایی عبارت است از انشاء حکم درباره آنچه که به مصالح عمومی مسلمانان - اعم از سیاسی، اجتماعی و اقتصادی - مربوط می‏شود. 1

عنوان یاد شده از عناوین جدید است که معاصران تحت عنوان ولایت فقیه یا حاکمیت در اسلام از آن سخن گفته‏اند.

قلمرو احکام ولایی: بدون شک، زمام تشریع احکام شرع تنها در دست خداوند است؛ زیرا تنها او عالم به مصالح و مفاسد است. 2 البته بر اساس روایات متعدد، حقّ تشریع فی الجمله برای پیامبر اعظم صلّی اللَّه علیه و آله و امامان معصوم علیهم السّلام ثابت است؛ 3 لیکن همه فقهای امامی بر این نظر متفقند که فقیه شأن تشریع ندارد؛ بلکه موظف است به عنوان فقیه، احکام شرع را از منابع آن استخراج و استنباط کند و به عنوان قاضی در موارد اختلاف و نزاع، طبق احکام شرع، انشاء حکم نماید و به عنوان ولیّ امر مسلمانان - بنابر قول به ثبوت چنین

________________________________________

363

ولایتی برای فقیه در عصر غیبت - احکام شرع، اعم از احکام اوّلی و ثانوی را در راستای اصلاح و ساماندهی نظام در سطح جامعه اجرا کند، در موارد تزاحم بین دو حکم - که امکان اجرای همزمان هر دو فراهم نیست - با توجه به قاعده اهمّ و مهم و لحاظ کردن مصالح مسلمانان با عنایت به شرایط زمانی و مکانی و رایزنی با اندیشمندان و صاحب نظران، حکم به تقدیم یکی) اهمّ (بر دیگری) مهم (کرده و اجرای آن را به طور موقت متوقف و تعطیل نماید. بنابر این، حکم ولایی همچون حکم قضایی در طول احکام شرع است نه در عرض آن، بدین معنا که از قلمرو احکام شریعت خارج نیست. 4

اقسام: احکام صادر از سوی ولیّ امر مسلمانان چند گونه است.

1. در حوزه نصب و عزل کارگزاران نظام، مانند گماردن فرماندهان لشکر، قضات، استانداران و مدیران. این نوع احکام ولایی، احکام جزئی و انشائی است که از سوی والی برای کسی که طبق موازین شرع شایستگی چنین مناصبی را دارد صادر می‏گردد.

2. احکام خاصیّ که از تطبیق کبرای احکام اوّلی بر مصادیق خود نشأت می‏گیرد، مانند امر به گردآوری زکات و خمس و هزینه کردن آن در جای خود و نیز بسیج نیرو برای جهاد و تعیین زمان جنگ و صلح.

3. احکام خاصی که منشأ آن تطبیق کبرای احکام ثانوی بر مصادیق آن است، مانند امر به وجوب رعایت مقررات عبور و مرور در سطح خیابانها و جاده‏ها که مقدمه برقراری نظم در جامعه و حفظ جان شهروندان است و وجوب مقدمه واجب از احکام ثانوی می‏باشد، و نیز مانند تحریم برخی روابط تجاری یا سیاسی با بیگانگان به منظور در هم شکستن شوکت و هیمنه آنان و کوتاه کردن دست ایشان از دخالت در امور مسلمانان.

4. احکامی که در راستای دفع ستم و تجاوز به حقوق دیگران صادر می‏شود، مانند امر به گشودن درِ انبار محتکران و فروختن کالاهای موجود در آن هنگام ضرورت و نیز نرخ گذاری کالاهای مورد نیاز مردم برای پیشگیری از گرانی اجناس و اجحاف بر مردم. 5

________________________________________

364

اطاعت از حکم ولایی: بدون شک، اطاعت از حکم ولایی صادر شده از رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله و نیز امام معصوم علیه السّلام بر همگان واجب است؛ چنان که اطاعت از حکم ولایی فقیه جامع شرایط - بنابر قول به ثبوت چنین ولایتی برای او - در صورت عدم حصول یقین به اشتباه آن، واجب می‏باشد6) ر ولایت فقیه (.

تفاوت حکم ولایی با حکم اوّلی و ثانوی: مهم‏ترین این تفاوتها عبارت است از:

1. احکام ولایی احکامی جزئی برای اجرای احکام کلّی الهی است؛ لیکن احکام اوّلی و ثانوی احکامی کلّی است.

2. بحث از احکام ولایی بحثی موضوعی است؛ زیرا احکام ولایی از راه تطبیق کبرای احکام اوّلی یا ثانوی بر مصادیق آنها به دست می‏آید؛ در حالی که بحث از احکام اوّلی و ثانوی بحثی موضوعی نیست؛ بلکه فقیه به عنوان فقیه این نوع احکام را از منابع شرع استنباط می‏کند.

3. احکام ولایی در طول احکام اوّلی و ثانوی است نه در عرض آنها. 7

1. بحوث فقهیة هامّة/ 3 524. 2 511. الکافی) کلینی (4 268 - 265 /1. ولایت فقیه) جوادی آملی (/ 247 - 246؛ بحوث فقهیة هامّة/ 499 - 498 و 511؛ القول الرشید 5 135 - 134 /1. بحوث فقهیة هامّة/ 6 501 - 500. ولایت فقیه) جوادی آملی (/ 469؛ اساس الحکومة الاسلامیة/ 7 197 - 194. بحوث فقهیة هامّة/ 501 - 500.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 362

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «حکم حکومتی ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

احکام حکومتی ( فقه )، احکام ولایی ( فقه )، حکم حاکم شرع، حکم سلطانی ( فقه )، حکم ولایی ( فقه )، حکم ولی فقیه، دستور حکومتی ولی فقیه

اعم

حُکم ( حاکم )

اخص

حکم ولی فقیه زنده، حکم ولی فقیه متوفّی

وابسته

اطاعت از حکم ولی فقیه، اطاعت از ولایت فقیه، الزام به حکم ولی فقیه، تساوی در رعایت احکام حکومتی، تعارض فتوا با حکم، قضاوت ( فقه )، مخالفت با حکم ولی فقیه، مصلحت ( فقه )، نقض حکم حکومتی، ولی فقیه

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حکم حکومتی ( فقه ) به زیرصفحه حکم حکومتی ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==magshow.php?kind=182index.php?catid=50index.aspx?fkeyid=&siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=142&p=1&g=234&showitem=1010

• اجوبة الاستفتاءات (فارسی) جلد 1 : صفحه 10
• الفوائد الحائریة : صفحه 501
• سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 11 : صفحه 386
• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 362
• فقه القضاء : صفحه 368[۱]
• مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 20 : صفحه 73
• ولایت فقیه : صفحه (91-93)