حصر و اختصاص
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حصر و اختصاص : اختصاص دادن چیزی به چیز دیگر به طریق مخصوص
از اسلوب‌های معانی قرآن «حصر و اختصاص» است که به آن «قصر» نیز می‌گویند؛ یعنی اختصاص دادن چیزی به چیز دیگر به طریق مخصوص؛ به عبارت دیگر «حصر» اثبات حکمی برای موردی معین و نفی آن حکم از موارد دیگر است. به کسی یا چیزی که قصر بر آن صورت گرفته است «مقصور» و به فعل، اسم، ظرف یا حالتی که به‌آن اختصاص یافته است، «مقصورٌعلیه» می‌گویند. در جمله «تنها من آمدم» به «تنها» ادات قصر و به «مَن» مقصور و به «آمدن» مقصورٌعلیه می‌گویند. البته برخی صاحبنظران میان حصر و اختصاص تفاوت قائل شده‌اند.
حصر بر دو قسم است: 1. حصر صفت بر موصوف؛ 2. حصر موصوف بر صفت. و هر کدام از این دو یا مجازی است یا حقیقی.
حصر نسبت به اعتقاد مخاطب بر سه قسم است: 1. حصر اِفراد؛ 2. حصر قلب؛ 3. حصر تعیین.
فرق بین این اقسام این است که در قصر إفراد، مخاطب اعتقاد دارد مثلاً زید هم شاعر است و هم نویسنده؛ ولی در قصر قلب، اعتقاد دارد نویسنده است، نه شاعر؛ و در قصر تعیین شک دارد شاعر است یا نویسنده. در هر سه مورد، متکلم می‌گوید: «زید تنها شاعر است» و با این عبارت اعتقاد نادرست یا شک مخاطب را برطرف می‌کند چنان‌که ملاحظه شد، قصر إفراد و تعیین و قلب با توجه به اوضاع و احوال مخاطب، معنادار است؛ در نتیجه، ممکن است یک مثال با توجه به شرایط مختلف، در هر سه مورد به کار رود.
نیز ر.ک:ادات حصر، حصر موصوف بر صفت، حصر صفت بر موصوف.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (166-178)
- قرآن ثقل اکبر : صفحه (223-236)
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 738
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 172
- در قلمرو بلاغت : صفحه 208
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حصر و اختصاص» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حصر و اختصاص به زیرصفحه حصر و اختصاص/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (166-178)
- الاعلام, قاموس التراجم لأشهر الرجال و النساءمن العرب و المستعربین و المستشرقین : صفحه 223
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 236
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 59
- در قلمرو بلاغت : صفحه 208
- قرآن ثقل اکبر : صفحه (223-236)
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 172، 738