توارث

حکم: سبب مرگهای جمعی یا غرق شدن است، یا فروریختن ساختمان و زیر آوار ماندن و یا جز آن از اسباب خاص، نظیر سوختن و کشته شدن در جنگ و یا سبب خاصّی وجود ندارد، بلکه عدّه‏ای به مرگ طبیعی می‏میرند.

اگر سبب، غرق شدن یا زیر آوار ماندن باشد، بدون شک توارث ثابت است. در فرض مردن دسته جمعی به مرگ طبیعی بنابر مشهور توارث ثابت نیست، بلکه بر آن ادعای اجماع شده است. 1 برخی قائل به ثبوت توارث شده‏اند. 2

در اینکه در مرگ جمعی به سبب خاص، غیر از دو سبب یادشده توارث ثابت می‏گردد یا نه اختلاف است. مشهور قول دوم است؛ 3 لیکن تعداد زیادی از فقها قائل به توارث هستند. 4

شرایط:

1. وجود سبب ارث میان جمعی که یکجا مرده‏اند؛ خواه سببِ نَسَبی، مانند پدر و فرزند یا سَبَبی، همچون زن و شوهر.

2. صلاحیت دو طرف برای توارث بنابر مشهور؛ و با انتفای آن از یک طرف، توارث نیز منتفی خواهد شد، مانند اینکه دو برادر با هم بمیرند ولی تنها یکی از آن دو، فرزند داشته باشد. برخی در این فرض نیز توارث را ثابت دانسته‏اند. 5

3. معلوم نبودن تقدّم و تأخر مرگ هر یک از آنان و نیز نامعلوم بودن هم‏زمانی مرگشان؛ از این‏رو، اگر دو نفر هم زمان بمیرند از یکدیگر ارث نمی‏برند و اگر زمان مرگ یکی از آن دو معلوم باشد آن که تاریخ مرگش مجهول است از دیگری ارث می‏برد. 6

کیفیت: ابتدا زنده بودن هریک هنگام مرگ دیگری فرض می‏شود و زنده مفروض از ترکه میّت) ر ترکه (ارث می‏برد. سپس ورثه او آنچه او ارث برده ارث می‏برند. البتّه هیچ‏کدام، آنچه را که در این حال از دیگری به ارث برده بنابر مشهور ارث نمی‏برد. 7 به عنوان مثال، اگر پدر و پسری بدین گونه بمیرند؛ پدر با نهصد هزار و پسر با ششصد هزار تومان ترکه. در صورتی که پدر بجز پسری که با او مرده دختری و پسر او نیز که

پدر مرده پسری داشته باشد، ابتدا با فرض حیات پسر، وی دو سوم ترکه پدر) ششصد هزار تومان (را به ارث می‏برد که به وارث او) نوه میّت (داده می‏شود و سیصد هزار تومان باقی مانده حقّ خواهر او) دختر میّت (خواهد بود. سپس با فرض حیات پدر، وی از فرزند خویش، یک ششم) صد هزار تومان (ارث می‏برد که به وارث او) دختر میّت (می‏رسد و باقی مانده حقّ نوه‏اش خواهد بود. 8

1. جواهر الکلام 307 - 306 /39؛ کشف الرموز 2 478 /2. منهاج الصالحین) خوئی (381 /2؛ تحریر الوسیلة 3 401 - 400 /2. جواهر الکلام 4 307 /39. تحریر الوسیلة 400 /2؛ منهاج الصالحین) خوئی (381 /2؛ مهذب الاحکام 5 271 - 268 /30. منهاج الصالحین) خوئی (6 382 /2. جواهر الکلام 8 315 - 312. 7 308 - 306 /39. تحریر الوسیلة 401 /2.