انهاء حکم
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
اِنهاء حکم: اعلام حکم قاضی به قاضی دیگر.
از انهاء حکم در باب قضاء سخن رفته است و بسیاری آن را با عنوان ' کتابُ قاضٍ اِلی قاضٍ ' مطرح کرده ا ند.
اقسام انهاء اعلام حکم قاضی به قاضی دیگر پس از صدور و انشای لفظی آن ممکن است به یکی از چهار روش ذیل باشد:
1. نوشتن: این که حاکم حکم خود را برای حاکم دیگر یا همه حاکمان بنویسد تا آن را اجرا کنند. این قسم از انهاء به قول مشهور، حتی در حق الناس (--' حق) نیز معتبر نیست 1 و قاضی دوم نمی‌تواند بر اساس آن حکم را اجرا نماید، مگر این که با قرائن قطعی، از نوشته وی به حکم او علم پیدا کند. 2 در این مورد اگر انتساب نوشته، به قاضی اول قطعی باشد، امّا از آن، علم به حکم حاصل نشود، حکمِ روش دوم (خبر دادن شفاهی حاکم اول از حکم خود به حاکم دوم) را دارد 3 که در ذیل می‌آید.
2. خبر دادن شفاهی: در اعتبار این روش اختلاف است. منشأ اختلاف این است که آیا دلیل لزوم پذیرفتن حکم صادر شده از قاضی و اجرای آن، شامل خبر دادن شفاهی وی به حکم نیز می‌شود تا در این صورت نیز اجرای آن بر قاضی دوم واجب باشد یا این که خبر دادن قاضی از حکم خود، شهادت به حساب می‌آید و در قبول شهادت، قول دو عادل لازم است. 4 برای مثال، اگر قاضی اول به قاضی دوم خبر دهد که دعوا نزد او به نفع مدّعی ثابت شده است، اعتباری بدان نیست؛ زیرا ثبوت، غیر از حکم است. 5 اگر قاضی دوم با قرائن موجود، از خبر دادن قاضی اول به حکم وی علم پیدا کند، باید حکم او را اجرا نماید. 6
3. شهادت: گواهی دادن دو عادل بر صدور حکم از قاضی اول، در صورتی که آن دو، شاهدِ آنچه در دادگاه اتّفاق
________________________________________
715
افتاده، باشند، و قاضی آن دو را شاهد بر حکم گرفته باشد، پذیرفته، و اجرای آن بر حاکم دوم واجب است. 7 در قبول شهادت دو عادل که در دادگاه حضور نداشته‌اند، امّا حاکم، آنچه را که در دادگاه واقع شده و نیز حکم و خصوصیّات دو طرف نزاع را برای آن دو بازگو کرده و آن دو را بر حکم خود شاهد گرفته است، اختلاف می‌باشد، مگر این که حاکم دوم در این صورت با قرائنی از شهادت دو عادل به حکم حاکم اول علم پیدا کند. 8 این قسم از انهاء، تنها در حق الناّس پذیرفته است، نه در حقّ الله. 9
4. اقرار: اگر دو طرف نزاع نزد قاضی دوم به صدور حکم از قاضی اول اقرار کنند، قاضی دوم بر اساس آن می‌تواند حکم را اجرا نماید. 10
مرگ یا بر کناری قاضی اول از قضاوت پس از صدور حکم، مانع اجرای حکم به وسیله قاضی دوم نیست، امّا در این که فاسق شدن او، مانع آن است که قاضی دوم، حکم صادر شده پیش از فسق او را اجرا نماید یا خیر، اختلاف است. 11
1 - جواهر الکلام 40 303.
2 - العروة الوثقی ( تکملة ) 2 27 و مهذّب الاحکام 27 140 - 141.
3 - جواهر الکلام 40 304 - 305.
4 - 305 - 306 و 314 و العروة الوثقی ( تکملة ) 2 27.
5 - جواهر الکلام 40 316.
6 - مهذّب الاحکام 27 141 و فقه الصادق 25 62.
7 - جواهر الکلام 40 306.
8 - 314 و فقه الصادق 25 62.
9 - جواهر الکلام 40 312.
10 - 307 - 308 و العروة الوثقی 3 27.
11 - جواهر الکلام 40 319 - 321؛ العروة الوثقی ( تکملة ) 2 27 و مهذّب الاحکام 27 144.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 714
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- به لحاظ کیفیت انهاء:
- انهای شفاهی حکم، انهای کتبی حکم
- به لحاظ مستندحکم:
- انهای حکم به اقرار، انهای حکم به شهادت