امر ( طلب )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
امر: لفظ مشترک بین معنای طلب و غیر آن.
از آن در اصول فقه، مباحث الفاظ سخن رفته و مباحث گوناگونی پیرامون مادّه و هیئت و نیز اقسام آن مطرح شده است.
مادّه امر: واژه أمر ' أ م ر ' میان معنای طلب (درخواست) و غیر طلب از سایر معانی که امر در آن‌ها استعمال می‌شود - مانند فعل، شیئ و شأن - مشترک لفظی (--' اشتراک) است، لیکن در این که سایر معانی غیر طلبی به معنای فعل بر می‌گردد یا به شأن و یا به شیئ، اختلاف است. در این جا معنای اول امر مورد بحث است.
مراد از طلب، ابراز اراده و خواست با گفتار، نوشتار و یا اشاره و مانند این‌ها است. بنا بر این، صرف اراده و رغبت بدون ابراز آن، طلب نامیده نمی‌شود.
از امر به معنای طلب، فعل و اسم مشتق می‌شود - مانند ' أَمَرَ، یَأمُرُ، آمِر و مَأمور ' - لیکن امر به معانی دیگر (فعل، شیئ و شأن) جامد است و چیزی از آن مشتق نمی‌شود. جمع امری به معنای طلب، ' أوامر ' و جمع آن به معانی غیر طلب، ' اُمور ' است. 1
در این که در صدق عنوان امر، علوّ یعنی صدور طلب از شخص بلندمرتبه و استعلا یعنی امر با اظهار برتری، هر دو، معتبر است یا تنها بلند مرتبه بودن آمر و صدور طلب از شخص بلند مرتبه بودن آمر و صدور طلب از شخص عالی در صدق عنوان امر کفایت می‌کند - هر چند همراه با فروتنی شخص عالی باشد - یا وجود یکی از علوّ و استعلا شرط است، و یا هیچ کدام شرط نیست، اختلاف است.
بنا بر اعتبار علوّ، درخواست فرد پایین مرتبه از بالاتر خود، امر به شمار نمی‌رود، بلکه استدعا است؛ چنان که درخواست از همسان، التماس نامیده می‌شود. 2
مفاد لفظ امر: در این که مفاد لفظ امر تنها طلب وجوبی است یا مطلق طلب اعم از وجوبی و استحبابی (مشترک معنوی) و یا مشترک لفظی میان طلب وجوبی و استحبابی، اختلاف است. 3
هیئت امر: هیئت امر (صیغه اِفعل و سایر مشتقات آن) در مقام هایی چند
________________________________________
658
همچون مقام بعث و بر انگیختن بر کاری، مقام تهدید، مقام ترساندن و مقام امید دادن به کار رفته که مفاد آن در همه موارد یاد شده بنا بر مشهور، نسبت طلبی است که قائم به آمِر، مخاطب و مادّه امر است.
برای مثال، هیئت ' اضرب ' که بیانگر نسبت طلبی بین مادّه ' ضَرب ' (زدن) ، گوینده (آمر) و مخاطب (مأمور) است و حاصل آن، قرار دادن ضرب بر عهده مخاطب و بر انگیختن و تحریک وی بر انجام آن است. 4
در ظهور صیغه امر در وجوب و چگونگی این ظهور، قول‌های گوناگونی مطرح شده که مهم ترین آن‌ها این دو قول است:
1. صیغه ظهور در وجوب دارد، امّا این که منشأ ظهور، وضع صیغه امر در وجوب است یا انصراف طلب به کامل ترین فرد آن یعنی وجوب، و یا حکم عقل به لزوم اطاعت امر مولا در فرض عدم وجود قرینه بر رخصت در ترک، اختلاف است. 5
2. صیغه امر در مطلق طلب یعنی قدر جامع میان وجوب و استحباب ظهور دارد و شامل هر دو می‌شود.
امر پس از منع: اگر امر به چیزی پس از منع یا توهّم منع از آن صادر شود - مانند آن که پزشک پس از بازداشتن بیمار از نوشیدن آب، به او بگوید آب بنوش یا این امر را هنگام توهّم منع از نوشیدن آب به بیمار بگوید - در این که چنین امری، ظهور در وجوب دارد یا در اباحه یا صرف ترخیص (رفع منع بدون تعرّض به ثبوت حکمی دیگر) است و یا به حکم پیش از منع باز می‌گردد، میان اصولیان اختلاف است. 6
وحدت یا تعدّد امتثال امر: اگر امری از مولا صادر شود و قرینه‌ای که بیانگر درخواست تکرار انجام کار یا یک بار انجام دادن آن باشد، موجود نباشد، در این که چنین امری بر تکرار امتثال دلالت دارد یا بر یک بار انجام دادن و یا بر هیچ کدام دلالت ندارد، اختلاف است. 7
فوریّت یا تراخی: در این که صیغه امر بر فوریّت امتثال پس از صدور آن
________________________________________
659
دلالت می‌کند یا بر تأخیر آن یا بر هر دو به اشتراک لفظی و یا بر هیچ کدام، اختلاف است. 8
اقسام امر: امر به اعتبارهای گوناگون به امر توصّلی (--' توصّلی) و تعبّدی (--' تعبّدی) ، امر ارشادی (--' حکم ارشادی) و مولوی (--' حکم مولوی) و جز آن‌ها تقسیم می‌شود. 9
1 - اصول الفقه 1 57 - 58 و الموجز فی اصول الفقه 1 51.
2 - اصول الفقه 1 58 - 59 و الموجز فی اصول الفقه 1 52 - 53.
3 - اصول الفقه 1 59 - 60.
4 - 61 - 62.
5 - 1 63 - 64 و الموجز فی اصول الفقه 1 55 - 58.
6 - اصول الفقه 1 64 - 65.
7 - 74 - 75.
8 - 73.
9 - اصطلاحات الاصول 74 - 7.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 657
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «امر ( طلب )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- امر به استغفار در تشییع، امر به معروف ( فقه )
- به لحاظ موجب ضمان:
- امر به اتلاف، امر به جرح
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه امر ( طلب ) به زیرصفحه امر ( طلب )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.