اجماع ظنی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
اجماع ظنی : اجماع مفید ظنّ به حکم شرعی، یا اجماع محتمل التحقّق
اجماع ظنی، مقابل اجماع قطعی است. این اصطلاح در کتاب‌های اصولی شیعه و سنی به کار رفته است و برای آن معانی متفاوتی ذکر شده است؛ از جمله:
1. اجماع ظنی، اجماعی است که از آن، ظن به حکم شرعی به دست آید؛ این اصطلاح - بنا بر حجیت خبر واحد - اجماع منقول به خبر واحد را شامل می‌شود، و مقابل اجماع قطعی است که شامل اجماع محصَّل ـ برای تحصیل کننده ـ و اجماع منقول به تواتر می‌گردد.
2. بعضی از اصولیون اهل سنت اجماع مدرکی را دوگونه دانسته‌اند:
أ. اجماع قطعی؛ یعنی اجماعی که بالفعل محقق شده و مستند به نص شرعی معتبر است و مجال بحث در آن وجود ندارد؛
ب. اجماع ظنی؛ یعنی اجماعی که تحقق آن معلوم نیست، زیرا متکی به اجتهادهای ظنی صرف بوده و بر نص شرعی تکیه ندارد.
3. برخی از اهل سنت، اجماع صریح - اجماعی که مجتهدان یک عصر رأی خود را به صراحت درباره واقعه‌ای اظهار نمایند - را قطعی الدلاله می‌دانند و بعضی از آنها منکر آن را کافر می‌شمارند؛ اما اجماع سکوتی - اجماعی که بعضی از مجتهدان درباره یک واقعه سکوت نمایند - را غیر قطعی و مظنون می‌دانند، زیرا رأی گروهی از مسلمانان است، نه همه آنها.
منابع
- اصول الفقه جلد 3 : صفحه 213
- الفوائد الحائریة : صفحه 119
- علم اصول الفقه و خلاصة التشریع الاسلامی : صفحه 52
- الوجیزفی اصول الفقه : صفحه (50-55)
- اصول الفقه : صفحه 332
- اصول الفقه : صفحه 326
- فرهنگ نامه اصول فقه