حصر ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
اِحصار ( حصر ): بازماندن از اتمام حج یا عمره به سبب بیماری. 1
به فرد بازمانده « محصور » یا « مُحصَر » گفته می‌شود. از این عنوان در باب حج سخن رفته است.
احصار در حج تمتّع: هر گاه بیماری، مانع ورود شخص به مکّه پس از احرام (--» احرام) شود و یا مانع وقوف وی در عرفات و مشعر یا یکی از آن دو (--» وقوف) و یا مانع ورود او به مکّه پس از وقوف گردد و توانایی گرفتن نایب را هم نداشته باشد، احصار تحقّق می‌یابد. در تحقّق احصار در فرض تمکّن وی از نیابت، اختلاف است. 2
اگر حاجی پس از انجام اعمال منی (رمی، قربانی و حلق) و ورود به مکّه بیمار شود و بیماری وی مانع انجام طواف و سعی یا بازگشت او به منی برای بیتوته (--» بیتوته) و رمی جمرات (--» رمی جمره) گردد، احصار صدق نمی‌کند و برای بقیّه اعمال نایب می‌گیرد و حج او صحیح است. 3
محصور برای بیرون آمدن از احرام (--» تحلّل) ، واجب است قربانی (--» قربانی) و سپس تقصیر (--» تقصیر) نماید. در این صورت، همه محرّمات احرام (--» احرام) جز زن بر او حلال می‌شود. زن نیز پس از انجام حج در سال آینده حلال می‌گردد. ولی اگر حج او استحبابی باشد، به قول مشهور، با انجام نیابتی طواف نساء (--» طواف نساء) زن نیز بر او حلال می‌شود. 4
کسی که به سبب حصر از احرام بیرون آمده است، در صورت استقرار حج در ذمّه او با بقای استطاعت، قضای حج در سال دیگر بر او واجب است، ولی با فقدان هر دو یا عدم بقای استطاعت، قضای حج واجب نیست. 5
در این که جای قربانی در حج حصری، منی و در عمره، مکّه است یا شخص مخیّر است میان قربانی در محلی که محصور شده و فرستادن آن به منی، و یا مکان قربانی در حج مستحبی، مکان حصر است و در حج واجب، منی، اختلاف است. قول نخست به مشهور نسبت داده شده است. 6
محصوری که قربانی را به منی یا مکّه می‌فرستد، در موعدی که برای ذبح معیّن کرده، می‌تواند تقصیر کند و از احرام بیرون رود و چنان چه بعد معلوم شود که فرستاده، در موعد مقرّر قربانی نکرده است، به خروج او از احرام خلل وارد نمی‌شود، لیکن باید سال دیگر کسی را برای قربانی کردن بفرستد. 7
محصور اگر پس از فرستادن قربانی به منی یا مکّه عذرش برطرف شود، واجب است در عمره مفرده (--» عمره) و نیز در حج اگر وقت باقی است، به حاجیان بپیوندد و چنان چه یکی از دو وقوف (عرفات و مشعر) را درک کند، حج او صحیح است و در صورت فوت وقت، اگر بداند که از سوی او قربانی انجام نگرفته، واجب است حج را به عمره مفرده تبدیل نماید و سال دیگر حجّ را بگزارد، مگر آن که حج وی مستحبی باشد که انجام دوباره آن مستحب است، و اگر معلوم شود از سوی
او قربانی صورت گرفته است، در وجوب تبدیل حج به عمره مفرده یا حصول تحلّل به قربانی بدون نیاز به تبدیل، اختلاف است. بنا بر قول دوم، طواف و سعی بر او واجب است. 8
احصار در حج قِران: کسی که در حج قران (--» حج قران) محصور شده است، به قول مشهور، واجب است در سال دیگر حج قران را انجام دهد. 9
احصار در عمره: تحقّق حصر در عمره مفرده به مانع شدن بیماری از ورود به مکّه و یا انجام مناسک آن پس از دخول در مکّه است 10 و حکم آن همانند حکم محصور در حج است و حلال شدن زن بر محصور در عمره مفرده، منوط به انجام عمره پس از رفع حصر می‌باشد. 11
1 - جواهر الکلام 20 111 و 124.
2 - 127 - 128 و معتمد العروة 5 434 - 439 و 460.
3 - معتمد العروة 5 460 - 461.
4 - مستند الشیعة 13 147 - 150 و جواهر الکلام 20 142 - 148.
5 - معتمد العروة 5 461.
6 - جواهر الکلام 20 142 - 143.
7 - 148 و 152.
8 - مستند الشیعة 13 154 و جواهر الکلام 20 156 و معتمد العروة 5 456 - 458.
9 - جواهر الکلام 20 157 - 159.
10 - مستند الشیعة 13 138 - 139.
11 - معتمد العروة 5 451 - 452.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 279
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حصر ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- حصر از مکه
- به لحاظ اعمال حج:
- حصر از اعمال منا، حصر از وقوفین، حصر سعی، حصر طواف، حصر طواف نسا
- به لحاظ حج و عمره:
- حصر حج، حصر عمره
- به لحاظ حج گزار:
- حصر اجیر حج، حصر نایب حج، حصر واجب الحج
وابسته
منابع
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه 366
- المبسوط فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 332
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 2 : صفحه 196
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 1 : صفحه 328، 329
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 5 : صفحه 264
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 458
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 3 : صفحه 283، 295
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 20 : صفحه 111، 113
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 279
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 307
- کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 1 : صفحه 637
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 7 : صفحه (396-397)
- مهذب الاحکام جلد 15 : صفحه 5، 24