مناسبت ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
مناسبت ( علوم قرآنی ) : تناسب در لفظ یا سیاق کلام؛ از اسباب تقدیم لفظی بر لفظ دیگر
«مناسبت» یکی از اسباب تقدیم و تأخیر است؛ یعنی گاهی به مناسبتی که در سیاق کلام هست، لفظی بر لفظ دیگر مقدم می‌شود؛ مانند:
1. «وَلَکُمْ فِیهَا جَمَالٌ حِینَ تُرِیحُونَ وَحِینَ تَسْرَحُونَ»؛ «و در آن‌ها (چهارپایان) برای شما زینت و شکوه است هنگامی که آن‌ها را به استراحتگاهشان بازمی‌گردانید و هنگامی که (صبحگاهان) به صحرا می‌فرستید» (نحل// 6) .
در این آیه، بازگرداندن حیوانات در شامگاهان از آن رو که زیباتر از به صحرا رفتن در صبحگاهان است بر آن مقدم شده است (هنگام رفتن حیوانات همه گرسنه‌اند) .
2. «وَالَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا»؛ «و کسانی که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف کنند و نه سختگیری» (فرقان// 67) . در این آیه، نفی اسراف مقدم شده است؛ زیرا اسراف در انفاق بیشتر صورت می‌پذیرد.
گاهی نیز تقدیم و تأخیر به دلیل مناسبت لفظ است، نه سیاق؛ مانند:
1. تقدیم لفظ «اوّل» بر «آخر» در «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ» (حدید// 3) .
2. تقدیم لفظ «مستقدم» بر لفظ «مستأخر» در «وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنکُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِینَ» (حجر// 24).
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 42
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 262
- قرآن ثقل اکبر : صفحه 327
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مناسبت ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه مناسبت ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.