ضمیر شأن
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
ضمیر شأن : ضمیر تعظیم و گرامیداشت مخبرٌعنه؛ یکی از ضمایر منفصل
یکی از ضمایر منفصل، ضمیر شأن است که به آن ضمیر قصه، مجهول، امر و حدیث نیز می‌گویند.
در کلام عرب هر گاه گوینده بخواهد جمله اسمیه یا فعلیه‌ای را بیاورد که مفهومی مهم یا مقصود قابل توجهی دارد که سزاوار است توجه شنوندگان به‌آن جلب شود، آن را مستقیماً بیان نمی‌کند؛ بلکه پیش از آن ضمیری را به کار می‌گیرد تا رغبت شنونده را برانگیزد و وی را مشتاق کند، سپس او را به مفاد آن آگاه می‌سازد؛ مانند: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ»؛ «بگو او خداوند یگانه است» (اخلاص// 1) .
احکام ضمیر شأن:
1. عامل در ضمیر شأن، یا ابتدائیت است یا ناسخ آن؛ مانند «هو» در آیه: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ».
2. باید جمله‌ای آن ضمیر را تفسیر کند.
3. جمله تفسیرکننده باید پس از ضمیر بیاید و مرجع این ضمیر به مضمون آن جمله بازگردد.
4. ضمیر شأن، مفرد است و نمی‌تواند مثنی یا جمع باشد؛ ولی می‌تواند مؤنث باشد؛ مانند: «مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا» (جاثیه// 24) .
5. تابعی برای این ضمیر نمی‌آید؛ نه وصف می‌شود و نه وصف می‌کند.
فایده کاربرد ضمیر شأن و قصه، تعظیم و گرامیداشت مخبرٌعنه است.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (340-341)
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه 2262
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 448
- قرآن ثقل اکبر : صفحه (345-346)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «ضمیر شأن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ضمیر شأن به زیرصفحه ضمیر شأن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.