سجع مرصع
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
سجع مرصع : اتفاق فواصل در وزن و قافیه، و مقابله هر کلمه با قرینه آن در وزن و قافیه
در علم بدیع، برای سجع- و همچنین فواصل- اقسامی برشمرده‌اند. یکی از این اقسام، سجع مرصع است. در سجع مرصع، دو فاصله به لحاظ وزن و قافیه همسان، و هر کلمه‌ای در وزن و قافیه، مقابل قرینه خود است. مثال در زبان فارسی:
«شام رفته و بام خفته، سال از عد بیرون و مال از حد افزون، همه را تلف کرده و اسف برده».
- ای منور به تو نجوم جلال وی مقرر به تو رسوم کمال *
- بوستانی است صدر تو زنعیم آسمانی است قدر تو زجلال *
- در کرامت ترا نبوده نظیر در شهامت ترا نبوده همال *
- تیره پیش فضایل تو نجوم خیره پیش شمایل تو شمال *
- شرک را از تو منهدم ارکان ملک را از تو منتظم احوال *
زرکشی معتقد است سجع مرصع در قرآن وجود ندارد، اما عده‌ای، آیات زیر را مثال آورده‌اند:
1. «إِنَّ إِلَیْنَا إِیَابَهُمْ ** ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا حِسَابَهُمْ»؛ «در حقیقت بازگشت آنان به سوی ماست، آنگاه حساب (خواستن از) آنان به عهده ماست» (غاشیه//25-26) .
2. «إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ ** وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ»؛ «قطعا نیکان به بهشت اندرند، و بیشک بدکاران در دوزخند» (انفطار//13-14) .
گاهی صنعت ترصیع و تجنیس (جناس) با همدیگر در یک کلام جمع می‌شود، مثال:
1. «مَا أَنتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ ** وَإِنَّ لَکَ لَأَجْرًا غَیْرَ مَمْنُونٍ» (قلم//2-3) .
2. «وَإِنَّهُ عَلَی ذَلِکَ لَشَهِیدٌ ** وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیْرِ لَشَدِیدٌ» (عادیات//7-8) .
3. «وَالطُّورِ ** وَکِتَابٍ مَّسْطُورٍ» (طور//1-2) .
4. «وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا ** فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا» (نازعات//3-4) .
نیز ر.ک:سجع متماثل.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 77
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 356
- اعجاز القرآن : صفحه 96
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «سجع مرصع» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سجع مرصع به زیرصفحه سجع مرصع/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.