دندان
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
دندان
دندان: هر یک از اندامهای سخت داخل دهان.
از احکام آن در بابهای طهارت، صلات، صوم، حج، صید و ذباحه، اطعمه و اشربه، حدود، قصاص و دیات سخن گفتهاند.
طهارت: اجزای مردار غیر نجس العین که روح در آنها حلول نمیکند، مانند دندان و ناخن، پاک است. 1 در اینکه مسّ چنین اعضایی از انسان مرده قبل از غسل، موجب غسل مسّ میّت) ر غسل مسّ میّت (میشود یا نه، اختلاف است. 2
دفن اجزای جدا شده از بدن مسلمان مرده، حتّی دندان و مانند آن واجب است؛ 3 لیکن دفن دندان جدا شده از انسان زنده، مستحب است؛ چنان که نگهداری و دفن آن همراه صاحبش پس از مرگ، مستحب است. 4
در اینکه دندان مصنوعی اگر درون دهان نجس شود همچون دندان طبیعی با زوال عین نجاست پاک میشود یا تطهیر آن - پس از زوال عین نجاست - لازم است، اختلاف میباشد. 5
صلات: در حرمت و جواز دندان طلا برای مرد در صورتی که زینت به شمار رود، اختلاف است. 6
صوم: کشیدن دندان، بلکه هر عملی که موجب خون آلود شدن دهان گردد برای روزه دار مکروه است. 7
حج: بنابر قول برخی، کشیدن دندان در حال احرام، بدون ضرورت، حرام و موجب ثبوت کفّاره) یک گوسفند (است، هرچند خون نیاید. 8
صید و ذباحه: آیا تذکیه حیوان با دندان و ناخن هنگام ضرورت صحیح است؟ اکثر، بلکه مشهور متأخران قائل به صحّت آن هستند. 9
اطعمه و اشربه: خلال کردن دندانها بعد از غذا مستحب است. 10
حدود: کسی که از روی ستم دست دیگری را با دندان گاز گرفته و او در مقام دفاع دست خود را به شدت کشیده و بر اثر آن دندان گاز گیرنده شکسته است، ضمانی متوجه دفاع کننده نیست. 11
قصاص: در جنایت بر دندان اصلی) غیر شیری (در صورتی که از ریشه کنده و ساقط شود، قصاص ثابت است؛ زیرا روییدن دوباره آن عادتاً امکانپذیر نیست، مگر آنکه نظر اهل خبره روییدن دوباره آن باشد، که در این صورت تا زمان امید به روییدن آن منتظر میمانند و اگر در آن مدت نروید قصاص میشود و چنانچه ناقص یا به گونهای دیگر - مثلا زرد یا سیاه - بروید، قصاص یا دیه ثابت نیست، بلکه به تصریح گروهی، ارش) ر ارش (ثابت است. آیا در صورت روییدن کامل نیز ارش ثابت است یا نه؟ مسئله اختلافی است. 12
اگر جنایت بر دندان شیری، مانند دندان کودک، وارد گردد، باید مدتی متعارف منتظر بمانند، اگر در این مدت دندان اصلی رویید، ارش ثابت میگردد. برخی در این صورت، دیه هر دندان را یک شتر دانستهاند؛ امّا اگر با گذشت زمان متعارف دندان نروید، بنابر مشهور قصاص ثابت میشود، اگر چه دندان جانی اصلی باشد، برخی قائل به عدم ثبوت قصاص شدهاند. برخی، در دندان شیری مطلقا - چه دندان جدید بروید یا
نروید - قائل به پرداخت یک شتر نر) بعیر (برای هر دندان شدهاند. 13
بنابر تصریح برخی، در شکستن دندان نیز قصاص ثابت است. 14
بنابر مشهور در قصاص دندان، علاوه بر همسانی نوع دندان، همسانی محلّ دندانها نیز شرط است. بنابر این، با آسیب دیدگی دندان ثنایای بالا، دندان ثنایای پایین جانی قصاص نمیشود؛ چنان که دندان آسیا در برابر دندان ثنایا قصاص نمیشود. 15 برخی، تساوی در محل را شرط ندانستهاند. 16 بنابر این دندان ثنایای پایین در برابر دندان ثنایای بالا قصاص میشود.
دیات: از بین بردن همه دندانها موجب دیه کامل است که بر 28 دندان تقسیم میشود. 17 در صورت کمتر بودن دندان کسی از 28 دندان، در ازای هر دندان از مجموع دیه نیز کم میشود. 18
دیه دوازده دندان جلو، اعم از بالا و پایین) چهار دندان ثنایا، چهار دندان رباعی و چهار دندان نیش (ششصد دینار؛ یعنی هر کدام پنجاه دینار است؛ لیکن دیه شانزده دندان عقب، اعم از بالا و پایین) چهار دندان ضحک و دوازده دندان آسیا (چهارصد دینار است، یعنی هر دندان 25 دینار. در تعلّق دیه به دندانها، سفید یا سیاه و یا زرد بودن آنها تأثیری ندارد. 19
بر دندان زاید در صورتی که همراه دندان اصلی از بین برود، دیه تعلّق نمیگیرد؛ امّا اگر جدا گانه آسیب ببیند، آیا دیه ثابت میشود - و دیه آن یک سوم دیه دندان اصلی است - یا ارش؟ مسئله اختلافی است. قول نخست منسوب به مشهور است. برخی در هر دو صورت) خواه به تنهایی کنده شود یا همراه دندان اصلی (قائل به ثبوت ارش شدهاند. برخی نیز حتّی ارش را ثابت ندانستهاند. 20
دیه دندانی که بر اثر جنایت سیاه شده ولی نیفتاده، دو سوم دیه همان دندان است. 21 همچنین بنابر مشهور، دیه دندانی که لق شده نیز همین مقدار است. برخی در این فرض قائل به ارش شدهاند. 22
در جنایت بر دندان شیری، درصورتی که با گذشت زمان متعارف، دندان جدید نروید، دیه، و با روییدن دندان جدید، تنها
ارش ثابت است. هرچند برخی، مطلقا؛ دندان جدید بروید یا نروید، یک شتر نر را ثابت دانستهاند. 23
آیا دیهای که در ازای کنده شدن دندان به آسیب دیده پرداخت میگردد، در صورت روییدن دندان جدید به جای آن، باید به جانی برگردانده شود؟ مسئله اختلافی است. 24
1. توضیح المسائل مراجع 70 /1 م 89؛ مستمسک العروة 2 306 /1. مستمسک العروة 3 474 - 473 /3. جواهر الکلام 263 /4؛ توضیح المسائل مراجع 342 /1 م 4 624. العروة الوثقی 5 117 /2. مستمسک العروة 286 - 284 /1؛ التنقیح) الطهارة (6 469 - 467 /1. توضیح المسائل مراجع 482 481 463 /1 و 7 835 /2. مستمسک العروة 8 336 /8. جواهر الکلام 430 - 429 /20؛ المعتمد فی شرح المناسک 9 259 /4. جواهر الکلام 105 - 100 /36؛ مستند الشیعة 10 397 - 396 /15. جواهر الکلام 475 /36؛ توضیح المسائل مراجع 11 605 /2. جواهر الکلام 665 - 664 /41؛ مبانی تکملة المنهاج 12 352 /1. جواهر الکلام 393 - 389. 13 388 - 385 /42؛ تحریر الوسیلة 548 /2؛ تکملة منهاج الصالحین/ 14 92. جواهر الکلام 386 /42؛ تحریر الوسیلة 15 547 /2. جواهر الکلام 16 395 /42. مبانی تکملة المنهاج 17 173 - 172 /2. جواهر الکلام 239. 22 235. 21 235 - 233. 20 233 - 231. 19 235. 18 232 - 229 /43؛ مبانی تکملة المنهاج 23 376 /2. جواهر الکلام 24 241 - 240 /43. قواعد الاحکام 675 /3؛ الخلاف 244 /5؛ جواهر الکلام 388 /42 و 227 - 226 /43.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 655
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «دندان» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه دندان به زیرصفحه دندان/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.