حجب نقصان
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حجب نقصان: وجود وارثی در میان ورثه که سبب میشود سهم وارث دیگر از مرتبه اعلی به مرتبه ادنی کاهش پیدا کند و وی از بعض سهم الارث خود محروم گردد. در حجب نقصان دو گروه، حاجب هستند:
الف: فرزند یا فرزندِ فرزند و هر چه پایینتر، که مانع ارث بَری پدر و مادر میّت نسبت به مازاد یک ششم میشود، جز در صورتی که وارث میّت تنها یک دختر با پدر و مادر یا یکی از آن دو باشد، و یا چند دختر و یکی از والدین باشند. در این صورت دختر نصف ترکه و هر یک از پدر و مادر یک ششم آن را به ارث میبرند و باقی مانده، بنابر مشهور، به نسبت سهمشان میان آنان تقسیم میشود.
علاوه بر آن، فرزند میّت مانع ارث بری هریک از زن و شوهر نسبت به سهم اعلای آنان است و باعث میشود سهم شوهر از نصف به یک چهارم و سهم زن از یک چهارم به یک هشتم کاهش یابد. 3
ب: برادران و خواهران میّت که با شرایط زیر، حاجب مادر هستند و وجود آنان سبب میشود سهم مادر از یک سوم به یک ششم کاهش یابد:
1. تعداد آنان دو برادر یا بیشتر، یا یک برادر و دو خواهر، یا چهار خواهر با مادر باشد.
2. بنابر مشهور، قاتل یا کافر و یا برده نباشند.
3. برادران یا خواهران پدری و مادری یا پدری باشند، نه مادری.
4. بنابر مشهور، پدر نیز زنده باشد.
5. برادران یا خواهران، متولد شده باشند. 4
1. الروضة البهیة 51 /8؛ جواهر الکلام 2 78 - 77 /39. الروضة البهیة 3 54 - 53 /8. جواهر الکلام 78 /39؛ الروضة البهیة 4 58 /8. جواهر الکلام 89 - 83 /39.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 219
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حجب نقصان» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- به لحاظ نوع وارث:
- حجب فرزند، حجب وارث بر زوجین، نقصان فریضه بر سهام ارث
- به لحاظ ورثه طبقه دوم:
- حجب اجداد بر اخوه مادری، حجب اخوه، حجب خواهر
وابسته
منابع
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 8 : صفحه 58
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 2 : صفحه 69
- تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 372363
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 39 : صفحه 75، 78، 7875
- دوره مقدماتی حقوق مدنی جلد 2 : صفحه 63
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 219
- قواعدالاحکام جلد 3 : صفحه 356
- مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 3 : صفحه 1631
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 13 : صفحه 62
- مستند الشیعة فی احکام الشریعة جلد 19 : صفحه 117
- مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 17 : صفحه 164
- مهذب الاحکام جلد 30 : صفحه 12، 65