جمع عملی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
جمع عملی : عمل به مفاد دو یا چند دلیل متعارض به صورت تبعیض در امتثال
جمع عملی، جمعی است که در مقام عمل کردن به ادله، برای رفع تنافی میان دو یا چند دلیل متعارض اعمال می‌گردد، به این صورت که اگر دو یا چند دلیل ـ به خصوص در جایی که این ادله نص باشد ـ در حکمی از احکام شرعی با هم تعارض نمایند، در مقام عمل گاهی به این دلیل و گاهی به دلیل دیگر عمل می‌گردد (تبعیض در عمل) ؛ مثل آن که دو دلیل متعارض درباره نماز جمعه وارد شده که یکی از آن دو نماز جمعه را واجب می‌داند و دیگری واجب نمی‌داند، در چنین موردی، در مقام رفع تعارض، به هر دو دلیل متعارض عمل می‌شود؛ یعنی مکلف در یک هفته نماز جمعه را می‌خواند و در هفته دیگر نماز جمعه را ترک کرده و نماز ظهر را می‌خواند.
نکته:
جمع عملی، نزد اصولیون پذیرفته نبوده و جزء ادله احکام شرعی محسوب نمی‌شود زیرا اولاً، مستلزم هرج و مرج در فقه می‌شود و جایی برای عمل کردن به اخبار تخییر و ترجیح باقی نمی‌ماند؛ ثانیاً، مرجع تعارض در احکام، قول امام (ع) می‌باشد و قول امام (ع) ، غیر قابل تبعیض است.
منابع
- بدایع الافکار : صفحه (407-408)
- فرهنگ نامه اصول فقه