تکلیف بعثی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تکلیف بعثی : امر و نهی کردن به غرض تحقق متعلَّق در خارج به وسیله مکلَّف
تکلیف بعثی، مقابل تکلیف تسجیلی است. وقتی مولا مصلحتی را در فعلی تشخیص می‌دهد، مکلّفان را به انجام آن در خارج تکلیف می‌کند؛ حال اگر مولا بداند که برخی مکلّفان به این تکلیف عمل می‌کنند، غرض وی از تکلیف نسبت به این عده، بر انگیختن آنها برای انجام متعلق تکلیف در خارج است؛ این تکلیف را « تکلیف بعثی » می‌گویند. اما اگر مولا بداند که عده‌ای از مکلّفان به این تکلیف عمل نخواهند کرد، غرض وی از تکلیف نسبت به آنها، حصول فعل مأمورٌ به در خارج نیست، زیرا نسبت به عدم حصول آن علم دارد، بلکه غرض او، تسجیل و اتمام حجّت بر آنها است؛ این تکلیف را « تکلیف تسجیلی » می‌گویند.
ظاهر کلام صاحب معالم در بحث « مقدمه واجب » این است که وجوب مقدمه واجب بر مکلف، مشروط به اراده ذی المقدّمه توسط او است. در توجیه ظاهر این کلام ـ که دیگران آن را باطل دانسته‌اند ـ نظریاتی بیان شده است. و صاحب کتاب « بدایع الأفکار » این تقسیم بندی (تکلیف یا بعثی است یا تسجیلی) را ارائه کرده است.
منابع
- بدایع الافکار : صفحه 341
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 2 : صفحه (282-283)
- فرهنگ نامه اصول فقه