تقسیط ( قسط بندی )

توضیح مفهومی

تَقسیط: قسط بندی کردن بدهی/ توزیع.

مراد از تقسیط به معنای نخست، آن است که بدهی در محدوده زمانی تعیین شده به اقساط برابر یا نابرابر قسط بندی شود. از آن در بابهای تجارت، اجاره، مکاتبه و دیات سخن رفته است.

________________________________________

575

بیع: خرید و فروش کالا به اقساط، صحیح است و از مصادیق بیع نسیه به شمار می‏رود و احکام آن را دارد) ر بیع نسیه (. از این‏رو، هنگام معامله باید مقدار هر قسط و نیز زمان پرداخت آن مشخّص باشد؛ خواه مقدار اقساط و زمان پرداخت آن یکسان باشد یا متفاوت. 1

فروش کالای قسطی به بیشتر از قیمت نقدی آن صحیح است؛ لیکن اگر فروشنده بدون تعیین نقدی یا قسطی بودن، به‏گونه تخییری بفروشد - مثلا بگوید: این کالا را نقد به دو هزار تومان و قسطی، شش ماهه به سه هزار تومان فروختم و خریدار همین گونه قبول کند - بنابر قول منسوب به مشهور معامله باطل است2) ر بیع بثمنین (.

مولایی که با برده خود عقد کتابت) ر مکاتبه (بسته است می‏تواند مال الکتابه را به اقساط بگیرد، به شرط آنکه مبلغ هر قسط و نیز زمان پرداخت آن معلوم باشد. 3

دیه قتل خطایی بر عاقله) ر عاقله (است که طی سه قسطِ سه ساله) هر سال یک سوم (آن را می‏پردازند. 4

در عقد اجاره، شرط پرداخت اجرت به صورت قسطی صحیح است، به شرط آنکه مبلغ و زمان پرداخت هر قسط معلوم باشد. 5

از تقسیط به معنای دوم در بسیاری از ابواب نظیر صوم، تجارت، رهن، اجاره، وصیّت، نکاح، غصب و دیات سخن رفته که به نمونه‏هایی از آن اشاره می‏شود.

قضای نماز و روزه میّت بر ولیّ) پسر بزرگ‏تر (او واجب است. در صورت تعدّد ولیّ - به هم سن بودن آنان - بنابر قول اکثر، قضای نماز و روزه بین ایشان توزیع می‏شود. 6

اگر کسی مال دیگری را بدون اجازه او به ضمیمه مال خود در یک معامله بفروشد بهای کالا بین هر دو توزیع می‏گردد. در نتیجه با اجازه مالک، هر کدام سهم خود را دریافت می‏کنند و بدون اجازه وی، فروشنده سهم خود را می‏گیرد و خریدار آن مقدار از ثمن را که در ازای کالای دیگری پرداخته است پس می‏گیرد. 7

________________________________________

576

اگر در عقد رهن) ر رهن (تصریح شود که رهن در برابر دین، تقسیط گردد و هر جزء از دین در برابر جزئی از مال رهنی باشد با ادای هر جزء از دین، جزء مقابل آن از مال رهنی از رهن خارج می‏شود. 8

اگر عین مورد اجاره در اثنای مدّت تلف شود، اجرت آن بر اجزای زمان توزیع می‏گردد و در نتیجه مابه‏ازای آن مقدار از اجزای زمان که از عین بهره گرفته شده، از اجرت پرداخت می‏شود و اگر قبل از تلف، تمام اجرت پرداخت شده باشد، مستأجر مازاد بر آن مقدار را پس می‏گیرد. 9

میّتی که هم‏زمان افزون بر یک سوم ترکه چند وصیّت) ر وصیّت (داشته است در صورت عدم اجازه ورثه نسبت به مازاد، یک سوم بر همه وصایا توزیع می‏شود. 10

اگر مردی در یک عقد و با یک مهر چند زن را به همسری برگزیند بنابر قول به صحّت چنین مهری در اینکه مهر بین زنان، برابر تقسیم می‏شود یا به نسبت مهر المثل) ر مهر المثل (میان آنان توزیع می‏گردد، اختلاف است. 11

در ایادی متعاقبه) ر تعاقب ایدی (که چند نفر بدون اجازه مالک در مال او تصرّف ضمان‏آور می‏کنند، در صورت تلف شدن مال، مالک می‏تواند غرامت آن را میان همه یا بعضی به طور مساوی یا با اختلاف تقسیط نماید. 12

در چگونگی تقسیط و توزیع دیه بین عاقله سه قول وجود دارد.

1. نصف دینار بر عاقله توانگر و یک چهارم آن بر عاقله فقیر.

2. منوط به نظر امام علیه السّلام یا نایب او است.

3. به طور مساوی بین عاقله توزیع می‏شود. 13

1. بحوث فی الفقه المعاصر 2 42 - 41 /1. جواهر الکلام 3 108 - 102 /23. الروضة البهیة 4 355 /6. جواهر الکلام 312 /28. 10 301 - 300 /27. 9 157 /25. 8 311 /22. 7 43 /17. 6 221 /27. 5 427 /43 و 12 25 - 24 /31. 11 359. الروضة البهیة 13 25 /7. جواهر الکلام 437 - 435 /43؛ مبانی تکملة المنهاج 452 - 451 /2.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 574

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «تقسیط ( قسط بندی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

تنجیم ( تقسیط )

اعم

تقسیم ( توزیع )

وابسته

بیع قسطی

منابع

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 574