استصحاب در شبهه مفهومی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
استصحاب در شبهه مفهومی : حکم به بقای چیزی بعد از شک حاصل از تردید در مفهوم لغوی و عرفی آن
استصحاب در شبهه مفهومی، در جایی است که شک در بقای مستصحب برگرفته از شبهه مفهومی باشد، مانند: تردید در این که آیا روز با استتار قرص شمس ـ پنهان شدن قرص خورشید در افق ـ یا با ذهاب حمره مشرقیه ـ ناپدید شدن سرخی از بالای سر، که در هنگام غروب از غرب به سمت شرق کشیده می‌شود ـ پایان می‌یابد.
از سوی اصولیون دیدگاه‌های متفاوتی در این باره ارایه شده است:
1. برخی در این مورد به استصحاب تمسک نموده و در مثال بالا، بقای روز را استصحاب نموده‌اند؛ به این بیان که پیش از آن، یقین به وجود روز وجود داشت و الآن که در آن شک داریم، چون هنوز زوال حمره مشرقیه نشده، حکم به بقای روز می‌نماییم ـ زوال حمره مشرقیه تقریباً یک ربع بعد از استتار قرص خورشید صورت می‌پذیرد ـ بنا بر این بعد از آن که گردی خورشید ناپدید شد و هنوز زوال حمره مشرقیه صورت نگرفته، استصحاب بقای روز جاری شده و حکم می‌گردد که پایان روز با ذهاب حمره مشرقیه محقق می‌شود؛
2. بیشتر محققان اصولی معتقدند استصحاب در شبهه مفهومی جریان ندارد، زیرا از یک سو، در واقع، شخص هیچ تردیدی ندارد، بلکه می‌داند که هم اکنون استتار قرص شده و زوال حمره مشرقیه صورت نگرفته است و تنها در یک مفهوم لغوی یا عرفی تردید دارد و نمی‌داند کلمه «نهار» در لغت یا عرف برای چه چیزی وضع شده و آیا پایان روز با استتار قرص خورشید محقق می‌گردد یا با ذهاب حمره مشرقیه. از سوی دیگر، هیچ گونه اثر شرعی بر مفهوم مردد مترتب نمی‌شود تا نسبت به آن استصحاب جاری شود؛
3. برخی دیگر اعتقاد دارند استصحاب وجودی در شبهه مفهومی جریان ندارد، اما استصحاب عدمی نسبت به آن جاری می‌گردد.
منابع
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 7 : صفحه (388-389)
- سیری کامل در اصول فقه جلد 14 : صفحه (443-445)
- الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة : صفحه 105
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «استصحاب در شبهه مفهومی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استصحاب در شبهه مفهومی به زیرصفحه استصحاب در شبهه مفهومی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اصطلاحات الاصول : صفحه 253
- الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة : صفحه 105
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 223
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 251
- سیری کامل در اصول فقه جلد 14 : صفحه (443-445)
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 7 : صفحه (388-389)
- نهایة الافکار جلد 4 : صفحه 115
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -1 : صفحه 115
- نهایة الافکار جلد 4-1 : صفحه 115