احکام وضعی ( اصول فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
احکام وضعی ( اصول فقه ) : احکام دلالت کننده بر جعل ارتباط خاص میان دو امرِ مرتبط با مکلّفین
احکام وضعی احکامی است که به طور مستقیم به رفتار و کردار انسان مکلف (به انگیزه برانگیختن یا باز داشتن از عملی یا ترخیص در آن عمل) مربوط نمی‌شود، بلکه با قانون گذاری خاص، به طور غیرمستقیم بر اعمال و رفتار انسان اثر می‌گذارد و ثواب و عقاب به آن تعلق نمی‌گیرد.
بعضی از اصولیون در تعریف احکام وضعی گفته‌اند: احکامی است که بین دو امرِ مرتبط با مکلّفین ارتباط خاص بر قرار می‌کند، مثل: ارتباط بین وراثت و وفات یک شخص، یا ارتباط بین وضو و نماز، یا شهود و طلاق.
در نام گذاری این احکام به « احکام وضعی » چند وجه بیان شده است:
1. از آن جهت که این احکام غالباً موضوع برای احکام تکلیفی واقع می‌شوند، احکام وضعی نامیده شده‌اند؛
2. وضع به معنای جعل است و از آن جا که در احکام وضعی، شارع چیزی را سبب یا شرط یا مانع برای چیز دیگر قرار داده، به گونه‌ای که اگر جعل شارع نبود چنین ربطی بین آن دو چیز نبود، این احکام را احکام وضعی، یعنی مجعول توسط شارع، گفته‌اند.
در تعداد احکام وضعی اختلاف است:
از مرحوم ' علامه ' حکایت شده که تعداد آنها سه حکم است: شرطیت، سببیت و مانعیت. بعضی‌ها تعداد آنها را پنج حکم دانسته‌اند: شرطیت، سببیت، مانعیت، علیت و علامیت.
گروهی دیگر آنها را تا نه حکم شمرده‌اند و برخی معتقدند این تعداد محدود نیست، بلکه هر چیزی را که ما از شارع دریافت کنیم که از احکام تکلیفی نباشد، جزء احکام وضعی محسوب می‌شود.
کسانی که اعتقاد دارند احکام وضعی سه تا است، چنین استدلال نموده‌اند:
احکام یا هیچ گونه جعل شرعی به آنها تعلق نمی‌گیرد ـ اگر چه جعل تکوینی دارند ـ مانند: سببیت، یا به تبع احکام تکلیفی جعل می‌شوند؛ یعنی باید یک حکم تکلیفی موجود باشد تا بتوان از آن، یک حکم وضعی جعل نمود، مانند: جزئیت، و یا این که از نظر مقام اثبات، به این قسم از احکام، جعل استقلالی تعلق می‌گیرد، مانند: حجیت، قضاوت، ولایت، نیابت و….
پانوشت
منابع
- ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه (314-317)
- سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه (401-403)
- سیری کامل در اصول فقه جلد 14 : صفحه 329
- الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة : صفحه 336
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه (68-69)
- الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 106
- اصطلاحات الاصول : صفحه 121
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «احکام وضعی ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- تکالیف معلوم، جزئیت ( اصول فقه )، حکم وضعی منتزع از حکم تکلیفی، حکم وضعی موضوع حکم تکلیفی، رافعیت، سببیت ( حکم )، شرطیت ( اصول فقه )، علیت ( اصول فقه )، مانعیت ( اصول فقه )
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه احکام وضعی ( اصول فقه ) به زیرصفحه احکام وضعی ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 375
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 75، 76، 82، 175، 176، 179، 256، 324، 348، 381، 383، 384، 386
- اصطلاحات الاصول : صفحه (119-120)، 121، 164، 165، 204، 231
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 47
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1 : صفحه 85، 110
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 57، (68-69)، 69، 71، 72، 73
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 35، 36، 37، 38
- الرسائل : صفحه 114
- الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة : صفحه 336
- القواعد و الفوائد جلد 1 : صفحه 39، 61، 68، 70
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 1 : صفحه 109، 112
- المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 634
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 320
- المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 80، 89
- المحکم فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 19، 47، 48، 64، 76، 79، 80، 81، 82، 89، 90
- المحکم فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 244، 245
- المحکم فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 146
- المحکم فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 297، 299
- المعالم الجدیدة للاصول : صفحه 100
- الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 106، 201
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 217
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 39، 40، 235، 360، 363، 364، 365، 366، 367، 368، 369، 370، 371، 432، 434
- ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه (314-317)
- بحوث فی الاصول جلد -1 : صفحه 44، 46، 47، 48، 50
- بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 57
- تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 225، 453، 479، 561
- تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 136، 345
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 180، 213
- تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 71
- حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 227، 566
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 432، 433، 437، 439
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 62
- دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 12، 13، 82
- سیری کامل در اصول فقه جلد 14 : صفحه 329
- سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه (401-403)
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 15، 56، 202، 323، 342، 363، 364، 365، 414
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 515، 601
- فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 105، 356
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 278، 379، 384، 386، 388، 392، 398، 401، 403، 548
- کفایة الاصول : صفحه 291، 427، 454، 455، 456، 457، 458
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 19
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 288
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 370، 423
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 31، 33، 53
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 77، 78، 81، 83، 84، 85، 87، 88، 138
- مقالات اصولی : صفحه 123
- منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 405، 417
- منتقی الاصول جلد 6 : صفحه 133، 146، 149
- نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 27، 286
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -1 : صفحه 87، 88، 89، 90، 92، 164، 238
- نهایة الافکار جلد 4-1 : صفحه 87، 88، 89، 90، 92، 164، 238