نمایش مبدأ برای حبس ( وقف )

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

حبس

حبس: اباحه مجانی منافع برای جهتی یا شخصی معیّن و یا عنوانی از عناوین1/ زندانی کردن.

حبس به معنای نخست در اصطلاح فقه عبارت است از اینکه فردی، عینی معیّن از ملک خود را برای جهتی معیّن از جهات خیر، مانند حبس مَرْکب برای انتقال حاجیان به مکّه، یا عنوانی از عناوین، مانند حبس ملکی برای فقرا یا علما و یا برای شخصی معیّن، حبس کند؛ بدین گونه که منافع آن - برای همیشه یا مدّتی معیّن - در آن جهت یا برای آن عنوان یا شخص صرف گردد. 2

تفاوت حبس با وقف:

1. در وقف بنابر مشهور، عین از ملک خارج می‏شود و یا بنابر قول مقابل مشهور، موجب ممنوعیّت مالک از همه تصرّفات می‏گردد؛ هرچند از ملک خارج نمی‏شود؛ اما در حبس، عین در ملک مالک می‏ماند و وی از تصرفات غیر مزاحم با استیفای منفعت ممنوع نمی‏گردد؛ از این رو، فروختن عین حبس شده جایز است. 3 البته بنابر قول به خروج عین از ملک در حبسِ دائمِ آن بر جهات خیر، این تفاوت در این نوع حبس منتفی است. 4

2. در وقف، دائم بودن شرط صحّت آن است؛ امّا حبس به صورت موقّت نیز صحیح است. 5

حبس در کنار سُکنی) ر سکنی (، عُمری) ر عمری (و رُقبی) ر رقبی (، عنوانی مستقل در فقه است؛ هرچند تعداد زیادی از فقها بسیاری ازاحکام

آن را متعرّض نشده و به اجمال بسنده کرده‏اند. 6

اقسام: حبس بر دو گونه است: حبس بر جهتی از جهات خیر، مانند کعبه معظّم، مساجد و مشاهد مشرّفه) ر مشاهد مشرّفه (و حبس بر شخصی معیّن یا عنوانی عام، مانند فقرا. بر هریک احکامی مترتّب است که بدانها اشاره خواهد شد.

ماهیّت: آیا حبس مطلقا عقد) ر عقد (است7 یا حبس بر شخص عقد است، امّا حبس بر جهت خیر عقد نیست، بلکه ایقاع) ر ایقاع (است؛ در نتیجه نیازی به قبول ناظر یا حاکم نیست؟ 8 مسئله اختلافی است. برخی در عقد بودن حبس بر شخص نیز اشکال و تأمّل کرده‏اند. 9

مورد حبس: بنابر تصریح بسیاری، آنچه وقف آن صحیح است، حبس آن نیز صحیح است. بنابر این، حبس تنها در عینی صحیح است که با بقای آن انتفاع از آن امکان‏پذیر باشد. از این جهت حبس آب برای نوشیدن صحیح نیست. 10

شرایط: برای هریک از حبس، حبس کننده، مال حبسی و محبوس علیه شرایطی ذکر شده است. برخی، قصد قربت را شرط صحّت حبس11 و برخی، شرط لزوم آن دانسته‏اند. 12 در اعتبار قبض) تحویل گرفتن عین (نیز اختلاف است که شرط صحّت است13 یا شرط لزوم و یا تنها در حبس بر شخص شرط است. 14

در حبس کننده، شرایط واقف - مالک عین و منفعت بودن و تام بودن ملک، به معنای متعلّق حقّ دیگری نبودن آن همچون مال رهنی - معتبر است.

شرایط مال حبس شده عبارتند از اینکه هنگام حبس موجود و معلوم باشد، عین باشد - نه منفعت و دین - قابل انتقال به محبوس علیه باشد و نیز به مقدار زمان حبس صلاحیت بقا داشته باشد.

در محبوس علیه همچون موقوف علیه، موجود و معیّن بودن و اهلیّت داشتن برای استفاده از منفعت معتبر است15) ر وقف (

احکام

1. حبس بر جهت: این نوع حبس یا محدود به مدّتی معیّن است یا تصریح بر دائم بودن آن شده و یا مطلق است.

در فرض نخست، لازم است و مالک نمی‏تواند قبل از پایان یافتن مدّت، آن را برهم زند و به ملک خود رجوع کند. 16 در فرض دوم نیز لازم است و تا زمانی که عین باقی است، تغییر آن جایز نیست؛ 17 لیکن در اینکه عین محبوس از ملک خارج می‏شود یا نه، اختلاف است. 18 فرض سوم نیز حکم فرض دوم را دارد. 19 برخی، همسانی صورت سوم با صورت دوم در حکم را در فرضی دانسته‏اند که منظور حبس کننده از اطلاق، دوام باشد؛ بدین معنا که شاهدی بر آن وجود داشته باشد. 20

2. حبس بر شخص: این نوع حبس یا مطلق است و یا محدود به مدّتی معیّن؛ هرچند مدّت حیات یکی از حبس کننده یا کسی که برای او حبس شده، باشد. در فرض اوّل، با مرگ حبس کننده، مال حبس شده به عنوان میراث به ورثه او منتقل می‏شود؛ لیکن در اینکه در این صورت حبس تا مرگ حبس کننده لازم است و او حقّ برهم زدن و رجوع به مال را ندارد و یا جایز است و هروقت بخواهد می‏تواند رجوع کند، اختلاف است. 21 در فرض دوم، حبس تا پایان مدّت لازم است و پس از آن، به حبس کننده یا وارث او باز می‏گردد. 22

3. حبس بر عنوان: بنابر تصریح برخی، این نوع حبس، حکم حبس بر شخص را دارد.
=== منابع ===
#فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_3.htm#202 202]
== اصطلاح‌نامه ==
=== مترادفات ===
از واژه «'''حبس ( وقف )'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::تحبیس]]، [[بج::حبیس ( عقد )]]
=== اعم ===
:[[اعم::عقد لازم ( فقه )]]
=== اخص ===
:'''به لحاظ اطلاق:'''
:[[اخص::حبس مطلق]]، [[اخص::حبس موقت ( فقه )]]
:'''به لحاظ عمومیت:'''
:[[اخص::حبس خاص]]، [[اخص::حبس عام]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::اجاره ملک حبسی]]، [[وابسته::ایجاب و قبول حبس]]، [[وابسته::تغییر محبوس]]، [[وابسته::حابس]]، [[وابسته::رجوع از حبس]]، [[وابسته::شرایط حبس]]، [[وابسته::قبض حبس]]، [[وابسته::قبول حبس]]، [[وابسته::قصد قربت در حبس]]، [[وابسته::محبوس ( وقف )]]، [[وابسته::وقف ( عقد )]]
== منابع ==
*[[منبع::الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة جلد 22]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/94/94_22.htm#275 275]
*[[منبع::الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/69/69_3.htm#199 199]
*[[منبع::الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 16]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1405/1405_16.htm#282 282]
*[[منبع::تحریرالمجله جلد 2-3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6293/6293_2-3.htm#70 70]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6293/6293_2-3.htm#101 101]
*[[منبع::تحریرالمجله جلد 2-5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6293/6293_2-5.htm#70 70]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6293/6293_2-5.htm#101 101]
*[[منبع::تحریرالمجله جلد 5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6293/6293_5.htm#71 71]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6293/6293_5.htm#101 101]
*[[منبع::تحریرالوسیله جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/226/226_2.htm#87 87]
*[[منبع::ترمینولوژی حقوق]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6305/index.htm#140 140]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6305/index.htm#208 208]
*[[منبع::جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 9]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/66/66_9.htm#16 16]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/66/66_9.htm#127 127]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/66/66_9.htm#128 128]
*[[منبع::جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 28]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_28.htm#152 152]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_28.htm#157 157]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_28.htm#158 158]
*[[منبع::سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 12]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6313/6313_12.htm#107 107]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6313/6313_12.htm#150 150]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6313/6313_12.htm#189 189]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6313/6313_12.htm#197 197]
*[[منبع::سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 34]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6313/6313_34.htm#4 4]
*[[منبع::شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6300/6300_2.htm#225 225]
*[[منبع::فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_2.htm#367 367]
*[[منبع::فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_3.htm#202 202]
*[[منبع::فرهنگ معارف اسلامی جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6294/6294_2.htm#36 36]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6294/6294_2.htm#131 131]
*[[منبع::فرهنگ معارف اسلامی جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6294/6294_3.htm#295 295]
*[[منبع::فقه الامام جعفرالصادق جلد 5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6322/6322_5.htm#89 89]
*[[منبع::مصباح الفقاهة جلد 5]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6288/6288_5.htm#164 164]
*[[منبع::مهذب الاحکام جلد 22]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6297/6297_22.htm#109 109]
[[رده:حبس ( وقف )]]
[[کد::53799| ]]