مضاربه به دین

توضیح مفهومی

مضاربه‌ای است که مال مضاربه بر دین بر ذمه دیگری باشد اعم از این که مدیون عامل مضاربه (1) یا شخص ثالث (2) باشد.

در مورد صحت یا عدم صحت مضاربه به دین بین فقها سه نظریه مطرح است:

قول اول: قول به عدم صحت

عده زیادی از فقها مضاربه به دین را صحیح نمی‌شمارند (3) .

دلیل: 1- اجماع (در عدم صحت مضاربه به دین به اجماع و عدم خلاف استناد شده است) (4) .

2- روایت سکونی (براساس این روایت مضاربه به دین قبل از قبض آن صحیح نیست) (5) .

3- اصاله الفساد (در نظربرخی از فقها چون مضاربه صحت آن حذف قاعده است عمومات معاملات مثل اوفوا باب مضاربه آن را شامل نمی‌شود، اصل فساد حاکم است (6) .

قول دوم: قول به صحت

برخی، علیرغم ادله یاد شده مضاربه به دین را صحیح می‌دانند (7) .

دلیل: 1- طرد اجماع (اجماع بر عدم صحت محقق نیست و بر فرض تحقق کاشف از قول معصوم نیست (8) .

2- شمول اطلاقات و عمومات (کلمه «مال» در روایات باب مضاربه اعم از عین، دین و منفعت است از این رو مضاربه به دین را نیز در بر می‌گیرد (9) .

3- عدم ظهور روایت سکونی در منع (10) .

قول سوم: عدم صحت مضاربه و صحت معامله

عده‌ای بر این باورند که اگر مالک دینش را برای تجارت در نزد مدیون قرار دهد و مدیون با آن تجارت نماید و سود کند، عنوان مضاربه بر آن صادق نیست، اما معامله باطل نیست (1) .

دلیل: عدم شمول اطلاقات مضاربه و شمول عمومات معاملات (2) .

نکته 1: بنابراین نظر که مضاربه به دین صحیح نیست در صورتی که مالک، عامل را وکیل در قبض دین و سپس ایجاب مضاربه از طرف خود نماید - یعنی عامل هم موجب وهم قابل در مضاربه باشد - مضاربه صحیح است (3) .

نکته 2: اگر عامل اذن دهد تا دین را قبض نماید مادامی که عقد را تجدید نکند مضاربه صحیح نمی‌باشد چه از ناحیه خودش باشد یا از ناحیه دیگری باشد (4).

منابع

1. مستمسک العروة الوثقی جلد 12 : صفحه 244
2. ذبائح اهل الکتاب جلد 3 : صفحه 20
3. جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 26 : صفحه 362
4. مهذب الاحکام جلد 19 : صفحه 235
5. مستمسک العروة الوثقی جلد 12 : صفحه 242
6. مهذب الاحکام جلد 19 : صفحه 234
7. المسائل السرویة جلد 3 : صفحه 16
8. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 4 : صفحه 355
9. مجمع الفائدة و البرهان جلد 10 : صفحه 235
10. قواعدالاحکام جلد 2 : صفحه 336
11. مبانی العروة الوثقی (کتاب المضاربه و المساقات) جلد 3 : صفحه 17
12. جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 8 : صفحه 67
13. مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 16 : صفحه 67
14. ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد جلد 2 : صفحه 307
15. جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 8 : صفحه 68
16. مهذب الاحکام جلد 19 : صفحه 224
17. نظام المضاربة فی الشریعة الاسلام الغراء : صفحه 69
18. مبانی العروة الوثقی (کتاب المضاربه و المساقات) جلد 8 : صفحه 17
19. مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 16 : صفحه 670
20. مبانی العروة الوثقی (کتاب المضاربه و المساقات) جلد 3 : صفحه 19
21. مبانی العروة الوثقی (کتاب المضاربه و المساقات) جلد 3 : صفحه 18
22. جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع : صفحه 27
23. نظام المضاربة فی الشریعة الاسلام الغراء : صفحه 62
24. تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 609
25. مبانی العروة الوثقی (کتاب المضاربه و المساقات) جلد 3 : صفحه 16
26. مهذب الاحکام جلد 119 : صفحه 235

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «مضاربه به دین» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

مضاربه به مال در ذمه

اعم

احکام دَین، مضاربه ( فقه )

وابسته

دَین ( ما فی الذمه )، مضاربه به عین، مضاربه به منافع

منابع

• الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة جلد 3 : صفحه 312
• المختصرالنافع فی فقه الامامیه : صفحه 135
• المسائل السرویة جلد 3 : صفحه 16
• المهذب البارع جلد 2 : صفحه 483
• الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 38 : صفحه 48، 50
• ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد جلد 2 : صفحه 3، 307
• تحریرالمجله جلد 2-3 : صفحه 286
• تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 609، 614
• جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع : صفحه 27
• جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 8 : صفحه 67، 68
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 25 : صفحه (48-49)
• جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 26 : صفحه 362
• ذبائح اهل الکتاب جلد 3 : صفحه 20
• سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 15 : صفحه 16، 65
• سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 17 : صفحه 89، 95
• شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 2 : صفحه 325
• قواعدالاحکام جلد 2 : صفحه 336
• کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 2 : صفحه 38
• کشف الرموز فی شرح المختصر النافع جلد 1 : صفحه 534
• کفایة الاحکام : صفحه 104
• مبانی العروة الوثقی (کتاب المضاربه و المساقات) جلد 3 : صفحه 16، 17، 18، 19
• مبانی العروة الوثقی (کتاب المضاربه و المساقات) جلد 8 : صفحه 17
• مجمع الفائدة و البرهان جلد 10 : صفحه 234، 235، 249
• مجمع الفائدة و البرهان جلد 9 : صفحه 122
• مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 4 : صفحه 355
• مستمسک العروة الوثقی جلد 12 : صفحه 242، 244
• معجم فقه الجواهر جلد 4 : صفحه 722
• مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 11 : صفحه 32
• مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 16 : صفحه 67، 670
• مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 26 : صفحه 356
• مهذب الاحکام جلد 119 : صفحه 235
• مهذب الاحکام جلد 19 : صفحه 224، 234، 235
• نظام المضاربة فی الشریعة الاسلام الغراء : صفحه 62، 69