پای انسان
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
پا
پا: از اعضای بدن.
پا، عضوی از بدن است که از بیخ ران تا سرپنجه پا - یعنی ران، زانو، ساق و قدم - را دربر میگیرد و گاه به قسمت زیرین یعنی قدم - که از مفصل ساق) مچ پا (تا سرپنجه انگشتان است - اطلاق میشود. از این عنوان در بابهای طهارت، صلات، حج، جهاد، کفّارات، صید و ذباحه، اطعمه و اشربه، حدود، قصاص و دیات سخن رفته است.
طهارت: مسحِ روی قدم) ر مسح (از سر انگشتان تا کعب) برآمدگی روی قدم یا مفصل (از واجبات وضو است1) ر وضو (. بنابر قول منسوب به مشهور واجب است محتضرِ مسلمان را رو به قبله بخوابانند؛ بدین حالت که او را بر پشت قرار داده و پاهایش را به سمت قبله دراز کنند2) ر احتضار (.
نهادن میّت در میان دو پا هنگام غسل دادن او، کراهت دارد. 3 بیرون آمدن کسی که میّت را در قبر نهاده از سمت پای وی مستحب است4 و نیز مستحب است ورود به دستشویی با پای چپ و خروج از آن با پای راست باشد. 5 تکیه بر پای چپ هنگام تخلّی6) ر تخلّی (و ریختن آب سرد روی پا هنگام بیرون آمدن از حمام7 مستحب است.
زمین با شرایطی کف پای نجس شده را پاک میکند8) ر مطهِّرات (.
صلات: مستحب است در ورود به مسجد، پای راست و در خروج از آن پای چپ مقدّم شود. 9 پوشاندن قدم - اعم از ظاهر و باطن آن - درحال نماز بنابر مشهور بر زن واجب نیست. 10 تکیه بر دو پا در حال قیام) ر قیام (بنابر قول برخی واجب است. 11
موارد زیر در قیام نماز مستحب است: جمع کردن میان دو قدم و به هم چسبانیدن آنها برای زن12 و باز کردن و فاصله انداختن
میان دو پا به اندازه سه انگشتِ باز تا یک وجب برای مرد؛ موازی و همتراز قراردادن قدمها به سمت قبله؛ بهگونهای که یکی بالاتر از دیگری یا پایینتر از آن نباشد13 و تکیه دادن یکسان بر هر دو پا. 14
حج: پوشاندن تمام روی پا در حال احرام بنابر مشهور بر مرد حرام است. 15
جهاد: پی کردن و بریدن پای حیوان در جنگ مکروه است16) ر پی کردن (.
کفّارات: بردهای که دو پای او قطع شده است، زمینگیر و معیوب به شمار میرود. از اینرو، آزاد کردن آن به عنوان کفّاره کفایت نمیکند. 17
صید و ذباحه: موارد زیر مستحب است: بستن دو دست و یک پا در ذبح گوسفند؛ بستن هر دو دست و هر دو پا در ذبح گاو و بستن دو دست تا زانو و رها کردن دو پا در نحر شتر. 18
اطعمه و اشربه: مستحب است انسان پس از غذا خوردن بر پشت بخوابد و پای راست را بر پای چپ نهد. 19
حدود: از جمله حدود جاری بر محارب) ر محاربه (بریدن دست راست و پای چپ او است. 20 همچنین سارق اگر برای بار دوم سرقت کند پای چپ او قطع میشود. 21 در این موارد باید پاشنه پا باقی بماند) ر سرقت (.
قصاص: کسی که به عمد، پای دیگری را قطع کرده، قصاص بر او ثابت است و مَجْنیّعَلَیه میتواند جانی را قصاص کند22) ر قصاص (.
دیات: دیه قطع هر دو پا، دیه کامل و دیه قطع یک پا نصف دیه کامل است. در حکم یادشده تفاوتی میان قطع پا از مفصل ساق) قدم (یا از خود ساق یا از زانو و یا از ران نیست. 23 اگر بر اثر شکسته شدن پشت، هر دو پا شل شود برای شکستن پشت دیه کامل و برای فلج شدن پاها دو سوم دیه ثابت است24) ر پشت (.
دیه قطع انگشتان هر دو پا25 و قطع هر دو ساق و نیز هر دو ران، دیه کامل است و در قطع هر یک، نصف دیه ثابت است26) ر انگشت (.
1. جواهرالکلام5 309. 4 155. 3 6 /4. 2 209 -208 /2. العروة الوثقی 6 178 /1. منهاج الصالحین) خوئی (7 23 /1. الحدائق الناضرة 8 536 /5. جواهر الکلام 9 306 /6. العروة الوثقی 10 600 /1. جواهر الکلام 11 172 - 171 /8. مستمسک العروة 12 109 -106 /6. العروة الوثقی13 702/1 و15 642. 14. جواهرالکلام 278 /43. 23 343 /42. 22 530. 21 573 /41. 20 456. 19 132 - 131 /36. 18 205 - 204 /33. 17 85 - 82 /21. 16
349 /18؛ مبانی تکملة المنهاج 24 315 - 314 /2. جواهر الکلام 279. 26 278. 25 262 /43؛ مبانی تکملة المنهاج 315 /2.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 235
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- پاشنه پا، پای مصنوعی، پای اصلی، پای امام، پای برهنه، پای چپ، پای دفن کننده، پای راست، پای زائد، پای زن، پای سارق، پای شل، پای صحیح، پای غسال، پای لنگ، پای ماموم، پای محارب، پای محتضر، پای مرد، پای ممسوح، پای نجس، ساق ( فقه )، کعبین، کف پا
وابسته
- استخوان پا، انگشت پا، برهنگی پا، جنایت بر پا، خروج از مسجد با پای چپ، دیه پا، سعی با دست و پا، شستن پا، مسح پا در وضو