علل احکام
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
علل احکام : مصالح و مفاسد واقعیِ مؤثر در احکام شرعی از حیث وجود و عدم
علل احکام، مقابل حکمت احکام بوده و عبارت است از ملاک‌ها و مناط هایی که با وجود آنها حکم پدید می‌آید و با نبودن آنها حکم معدوم می‌شود؛ به بیان دیگر، مصالح و مفاسد واقعی که باعث ایجاد اراده و شوق شارع به انشای حکم می‌گردد و وجود و بقای حکم در گرو وجود و بقای آنها است علل احکام نامیده می‌شود. بنابراین، هرگاه علت قطعی حکمی از طرف شارع معرفی گردد می‌توان حکم را به هر موردی که آن علت و ملاک وجود داشته باشد، سرایت داد، مانند این که در روایات، جوشش آب چاه علت عدم نجاست آن دانسته شده است، پس هر آب دیگری که دارای جوشش باشد، با بر خورد به نجاست متنجس نمی‌گردد.
نکته اول:
اگر چیزی دارای مصلحت واقعی باشد به این معنا است که انجام آن سبب افاضه خیر بیشتر به مکلف می‌گردد، زیرا فلسفه تکلیف، ایجاد انگیزه بیشتر در مکلف برای کسب خیر بیشتر است.
نکته دوم:
عالمان امامی معتقدند اراده خداوند گزاف نبوده و حکیمانه است، پس احکام تابع مصالح و مفاسد واقعی می‌باشد؛ یعنی اگر چیزی واجب می‌شود، به دلیل وجود مصلحت واقعی اکید در آن است و اگر چیزی حرام می‌شود به علت وجود مفسده واقعی اکید در آن است.
نکته سوم:
معنای دیگری برای علت حکم ذکر شده و آن عبارت است از وصف، عنوان یا علامتی که هر گاه در کلام آورده شود، حکم نیز ثابت می‌شود، مانند: وصف ' اسکار ' که علت حرمت خمر است.
منابع
- آشنایی با علوم اسلامی (3جلد) جلد 3 : صفحه 51
- فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 347
- مناهج الوصول الی علم الاصول جلد 1 : صفحه 371
- المعجم الاصولی : صفحه (764-766)
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «علل احکام» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه علل احکام به زیرصفحه علل احکام/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آشنایی با علوم اسلامی (3جلد) جلد 3 : صفحه 51
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 223، 345، 390، 477
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 63، 67، 124، 272، 291، 294
- اصول السرخسی جلد 2 : صفحه 144، 145، 161، 162، 269
- الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 294
- القواعد و الفوائد جلد 1 : صفحه 278
- اللمع فی اصول الفقه : صفحه 300
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 5 : صفحه 172، 285، 310
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 85
- المحکم فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 21
- المحکم فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 127
- المحکم فی اصول الفقه جلد 6 : صفحه 27
- المعجم الاصولی : صفحه (764-766)
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 61
- بحوث فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 324
- تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 402
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 445
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 258
- فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 347
- فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 67، 72
- فوائد الاصول جلد 2 : صفحه 496
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 169، 174، 177، 180
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 61، 62
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 89
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 307
- مناهج الوصول الی علم الاصول جلد 1 : صفحه 371