جاهل مقصر ( اصول فقه )

توضیح مفهومی

جاهل مقصر ( اصول فقه ) : جاهل قادر بر تحصیل حکم شرعی

جاهل مقصر، مقابل جاهل قاصر بوده و به مکلفی گفته می‌شود که با داشتن تمکن از تحصیل احکام، در تحصیل آن‌ها کوتاهی نموده است، و به همین خاطر جاهل به حکم شرعی است.

در کتاب ' اصول الفقه ' آمده است:

' الجاهل القاصر من لم یتمکن من الفحص او فحص فلم یعثر و یقابله المقصر و هو بعکسه '.

در علم اصول، درباره جاهل مقصر از چند نظر بحث شده است:

أ. از نظر حکم تکلیفی؛ به این بیان که آیا استحقاق عقاب دارد یا ندارد؛

ب. از نظر حکم وضعی؛ به این بیان که آیا آن عملی را که به جا آورده، صحیح است یا خیر.

در مورد استحقاق یا عدم استحقاق عقاب جاهل مقصر چند دیدگاه وجود دارد:

1. مشهور معتقدند او به خاطر ترک تکلیف واقعی عقاب می‌شود نه به خاطر ترک تعلم آن؛

2. برخی جاهل مقصر را به خاطر ترک تعلم ـ مطلقا ـ مستحق عقاب می‌دانند (نظریه منسوب به مرحوم ' محقق اردبیلی ' و ' صاحب مدارک ') ؛

3. گروهی نیز جاهل مقصر را به خاطر ترک تحصیل آن علمی که موجب نرسیدن وی به واقع می‌شود، مستحق عقاب می‌شمارند (نظریه مستفاد از کلمات مرحوم ' محقق نائینی ') ؛

4. گروهی دیگر، بین تکالیف مطلقه و تکالیف مشروطه و موقته تفصیل داده و گفته‌اند: در قسم اوّل، عقاب بر ترک واقع، و در قسم دوم بر ترک تعلّم می‌باشد (نظریه مستفاد از کلمات مرحوم ' آخوند خراسانی ' در کفایه) .

اما درباره صحت و عدم صحت اعمال جاهل مقصر گفته شده: اگر مأموربه را با وجود تمام اجزا و شرایط و نبود تمام موانع و با قصد قربت به جا آورد، عمل او صحیح است.

نکته:

میان فقها مشهور است که عمل جاهل مقصر هر چند مطابق واقع نباشد، در دو جا صحیح است، اگر چه عقوبت برجای خود باقی است:

1. جایی که مکلف در موضع قصر ـ جایی که نماز شکسته می‌شود ـ نماز را تمام بخواند؛

2. جایی که مکلف در موضع اخفات ـ آهسته خواندن ـ نماز را به جهر بخواند و بر عکس (گر چه به این استثنا ایراد گرفته شده است).

منابع

1. انوار الاصول جلد 3 : صفحه 235
2. انوار الاصول جلد 3 : صفحه 228
3. مبانی حقوق اسلامی (مختلف الاصول) : صفحه (220-233)
4. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

اعم

جاهل ( اصول فقه )

وابسته

جاهل قاصر ( اصول فقه )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جاهل مقصر ( اصول فقه ) به زیرصفحه جاهل مقصر ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 239، 332، 333
• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 239
• المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 205
• انوار الاصول جلد 3 : صفحه 227، 228، 230، 231، 232، 234، 235، 237، 239
• مبانی حقوق اسلامی (مختلف الاصول) : صفحه (220-233)
• مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 503، 505