استبصار ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
استبصار
استبصار: هدایت یافتن مسلمان غیر شیعه به مذهب شیعه امامیّه.
به فرد هدایت یافته « مستبصر » گفته می‌شود. از آن در باب‌های طهارت، صلات، زکات، حج و طلاق سخن رفته است.
بر استبصار، آثاری در عبادات و غیر عبادات مترتّب است که به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
1. عبادات: قضای عبادات فوت شده از مستبصر در ایّام گمراهی، واجب است - هر چند برخی عدم وجوب آن را ترجیح داده‌اند 1 - امّا اعاده عبادات انجام گرفته - حتی به مشهور حج - در دوران ضلالت که طبق مذهب خودش صحیح انجام گرفته، واجب نیست، مگر زکات که باید اعاده شود. البته در عبادتی مانند نماز، چنانچه استبصار پیش از خروج وقت محقّق شود، در این که اعاده نماز در وقت واجب است یا نه، اختلاف است. 2
در خصوص حج - بنا بر قول به واجب نبودن اعاده - در این که علاوه بر شرط یاد شده، عدم اخلال به رکن نیز شرط است یا نه، و نیز در این که مراد از رکن، رکن نزد مخالف است یا رکن نزد شیعه، اختلاف است. 3
در مورد زکات، اگر آن را به هم کیش خود داده باشد، اعاده واجب است، ولی اگر به اهل ولایت (شیعه) پرداخت کرده است، واجب نیست؛ هر چند بعضی اعاده را مطابق احتیاط دانسته‌اند. 4
2. غیر عبادات: فقیهان از آثار استبصار در غیر عبادات به طور مستقل بحث نکرده‌اند. برخی تنها به اشاره، متعرّض آن شده و گفته‌اند: اگر مخالف (--» مخالف) چیز نجسی را بشوید، چنانچه شستن آن مطابق مذهب شیعه بوده، پس از استبصار، نیاز به شستن دوباره نیست، ولی اگر مطابق مذهب خود و مخالف مذهب شیعه شسته است، بنا بر اقوی دوباره شستن آن واجب است. 5
اگر مخالف همسرش را طبق مذهب خویش طلاق دهد، در صورتی که طلاق از نظر شیعه صحیح نباشد، می‌تواند پس از استبصار بدون عقد جدید به آن زن رجوع کند. 6
حق الناس (--» حق) ثابت بر ذمّه مخالف، پس از استبصار نیز بر ذمّه او باقی است و باید به صاحبانش باز گردانده شود. 7
ظاهر کلمات فقها، بلکه تصریح بعضی، یکسان بودن فرقه‌های مختلف اسلامی - حتی فرقه هایی مانند ناصبیان (--» ناصبی) و غالیان (--» غُلات) که محکوم به کفر هستند - 8 در احکام یاد شده است؛ گر چه برخی در گروه‌های محکوم به کفر، توقّف کرده‌اند. 9
1 - جواهر الکلام 13 6 - 8؛ مهذّب الاحکام 7 296 و العروة الوثقی 1 733.
2 - العروة الوثقی 1 733 - 734.
3 - جواهر الکلام 17 304.
4 - العروة الوثقی 2 318.
5 - جواهر الکلام 13 9.
6 - مستمسک العروة 14 526 - 531.
7 - جواهر الکلام 13 8.
8 - 17 307 و العروة الوثقی 2 466.
9 - العروة الوثقی 2 4.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 383
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استبصار ( فقه ) به زیرصفحه استبصار ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه (177-178)
- المبسوط فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 303
- الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 2 : صفحه 226
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 383
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 17 : صفحه 304
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 2 : صفحه 402
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 383
- کتاب الطهارة جلد 2 : صفحه 573
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 6 : صفحه 98
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 2 : صفحه 147
- مصباح الفقیه جلد 1 : صفحه 230
- مهذب الاحکام جلد 11 : صفحه 327
- مهذب الاحکام جلد 12 : صفحه 141
- مهذب الاحکام جلد 3 : صفحه 131
- مهذب الاحکام جلد 30 : صفحه 319