ادات اشاره
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
ادات اشاره : کلمات اشاره‌کننده به چیزی مثل زمان و مکان
این ادوات در قرآن گاهی به مکان، گاهی به زمان و گاهی به چیزی غیر از زمان و مکان اشاره دارند، و عبارتند از:
1. ذلک (اسم اشاره برای مکان دور) : «ذَلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ...»؛ «این است کتابی که در (حقانیت) آن هیچ تردیدی نیست» (بقره// 2) .
2. هنا (اسم اشاره برای مکان نزدیک» (... إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ»؛ «که ما همین جا مینشینیم» (مائده// 24) .
«هنا» گاهی برای اشاره به مکان دور نیز می‌آید؛ در صورتی که «لام و کاف» به آن ملحق شود؛ مانند: «هُنَالِکَ ابْتُلِیَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَدِیدًا»؛ «آنجا (بود که) مؤمنان در آزمایش قرار گرفتند و سخت تکان خوردند» (احزاب// 11) . و نیز گاهی برای زمان آمده است؛ مثل: «هُنَالِکَ دَعَا زَکَرِیَّا رَبَّهُ»؛ «آنجا (بود که) زکریا پروردگارش را خواند» (آل عمران// 38) .
3. کذا (در قرآن فقط برای اشاره آمده است) : «... قِیلَ أَهَکَذَا عَرْشُکِ...»؛ «آیا تخت تو همین گونه است» (نمل// 42) .
4. هذا (مرکب از «ها»ی تنبیه و «ذا»ی اشاره) : «... هَذَا ذِکْرُ مَن مَّعِیَ...»؛ «این استیادنامه هر که با من است» (انبیا// 24) . و نیز «... إِنْ هَذَانِ لَسَاحِرَانِ...»؛ «قطعا این دو تن ساحرند» (طه// 63).
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 302
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 258
- قرآن ثقل اکبر : صفحه 182
- قرآن ثقل اکبر : صفحه 180