آیات الاحکام (علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
آیات الاحکام ( علوم قرآنی ) : آیات دربردارنده حکم فقهی
قرآن کریم که در اصطلاح فقه و اصول به آن 'کتاب' گویند، یکی از منابع فقه و اجتهاد می‌باشد. به آیاتی از قرآن که در آن‌ها، حکم فقهی تشریع و بیان شده باشد 'آیات‌الاحکام' می‌گویند. قرطبی معتقد است که یکی از وجوه اعجاز قرآن، علم حلال و حرام آن است.
معروف است که آیات‌الاحکام از پانصد آیه بیشتر نیست؛ ولی به اعتقاد برخی از دانشمندان، هیچ حکم شرعی وجود ندارد، مگر این که اصل آن در قرآن هست و سنت گرامی پیامبر (ص) آن را تبیین و تشریح کرده است.
دانشمندان اسلامی در زمینه فقه قرآن یا احکام‌القرآن، تألیفات فراوانی داشته‌اند که قدیم‌ترین آن‌ها، ~آیات‌الاحکام~ محمد بن سائب کلبی، و از معروف‌ترین آن‌ها ~فقه‌القرآن~ قطب راوندی، ~کنزالعرفان فی فقه‌القرآن~ فاضل مقداد سیوری، ~زبدة‌البیان~ مقدس اردبیلی، ~احکام القرآن~ ابن حزم اندلسی، ~احکام القرآن~ ابویعلی کبیر، ~احکام القرآن~ کیاهرّاسی و ~احکام القرآن~ ابن العربی اشبیلی است.
در زمینه کتاب‌شناسی احکام قرآن، در ~دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهان~ از صفحه 1795 تا 1801 تعداد 108 کتاب معرفی شده است.
اینک نمونه‌هایی از آیات‌الاحکام را برمی‌شماریم:
1. آیه وضو و تیمم: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَینِ…»؛ 'ای کسانی که ایمان آوردهاید چون به (عزم) نماز برخیزید صورت و دستهایتان را تا آرنج بشویید و سر و پاهای خودتان را تا برآمدگی پیشین (هر دو پا) مسح کنید'. (مائده// 6) .
2. آیه حد سرقت: «وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَیْدِیَهُمَا جَزَاء بِمَا کَسَبَا نَکَالاً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»؛ 'و مرد و زن دزد را به سزای آنچه کردهاند دستشان را به عنوان کیفری از جانب خدا ببرید و خداوند توانا و حکیم است'. (مائده// 38) .
افزون بر این، به آیات انفال (انفال: 1) ، حجاب (نور: 31) ، حد زنا (نور: 2) ، قذف (نور: 4) ، خمس و غنیمت (انفال: 41) ، دَین (بقره: 282) ، ربا (بقره: 278) ، صوم (بقره: 183) ، زکات (توبه: 60) ، سجده (مریم: 58) ، طلاق (بقره: 229) ، ظهار (مجادله: 2) ، عِدّه وفات (بقره: 234) ، لعان (نور: 6) و وصیت (بقره: 180؛ مائده: 106) نیز می‌توان اشاره کرد.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 3
- الجامع لاحکام القرآن جلد 1 : صفحه 75
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 1 : صفحه (59-60)
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه (1795-1801)
- معجزه بزرگ ، پژوهشی در علوم قرآن : صفحه (516-524)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیات الاحکام ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- آیات خمر، آیات زکات، آیه استعاذه، آیه استیذان، آیه تمتع ( علوم قرآنی )، آیه جزیه ( علوم قرآنی )، آیه جلباب، آیه حج ( علوم قرآنی )، آیه حجاب ( علوم قرآنی )، آیه حصر ( علوم قرآنی )، آیه خُمس، آیه دیه، آیه دَین ( علوم قرآنی )، آیه ربا ( علوم قرآنی )، آیه زکات ( 103 توبه )، آیه سجده ( علوم قرآنی )، آیه سرقت ( علوم قرآنی )، آیه شهادت، آیه صدقات ( علوم قرآنی )، آیه صوم، آیه طلاق، آیه ظهار، آیه عِدّه طلاق، آیه عِدّه وفات، آیه فدیه، آیه قتال ( علوم قرآنی )، آیه کلاله شتایی، آیه کلاله صیفی، آیه کنز، آیه لحوم، آیه مواریث، آیه وضو و تیمم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیات الاحکام (علوم قرآنی ) به زیرصفحه آیات الاحکام (علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اعجاز القرآن : صفحه 200، 208
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 40
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 3، 4، 6، 18، 19، 21
- الجامع لاحکام القرآن جلد 1 : صفحه 75
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 6 : صفحه 23
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 1 : صفحه (59-60)
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه (1795-1801)
- قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی) : صفحه 38، (56-57)، 735
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 36، 41، 42، 51، 106، 107، 109، 110، 119، 131، 134، 147، 149، 156
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 4 : صفحه 12، 19، 54، 55، 81، 123، 125، 155، 160، 174، 191
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 7 : صفحه 13، 287، 311
- معجزه بزرگ ، پژوهشی در علوم قرآن : صفحه (516-524)